Cyberprzemoc

zjawisko często utożsamiane z cyberbullyingiem (będącym jedną z jego odmian) polegające na wykorzystywaniu dostępnych technik i elektronicznych narzędzi informacyjno-komunikacyjnych do permanentnego, świadomego i wrogiego zachowania względem innej osoby lub grupy osób, zmierzające do wyrządzenia tej osobie lub grupie osób krzywdy. W znaczeniu ogólnym cyberprzemoc jest przemocą z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, tj. mediów społecznościowych, czatów, stron internetowych, platform dyskusyjnych, serwisów komunikacyjnych (komunikatorów), blogów, wiadomości e-mail, SMS-ów, MMS-ów itp.

Cyberprzemoc najczęściej przejawia się w postaci wykorzystującego możliwości nowych mediów nękania, zastraszania, upokarzania, szantażowania, kompromitowania, zamieszczania w sieci poniżających i/lub ośmieszających informacji, zdjęć, filmów czy nagrań oraz podszywania się pod kogoś wbrew jego woli (poprzez zmianę swojej tożsamości w internecie). Sprawcy cyberprzemocy stosują w stosunku do ich ofiar coraz to nowsze jej formy. W zależności od przyjętej systematyki do faz, etapów, form i jej rodzajów zalicza się najczęściej:

•  Zapłon – wzniecanie kłótni będące często zapowiedzią, wstępem do kolejnego etapu rozwoju sytuacji przemocowej w sieci, np. początkowa faza flamingu;
• flaming –  celowe i emocjonalne bądź cyniczne podnoszenie napięcia wypowiedzi w sieci pomiędzy użytkownikami serwisów społecznościowych i dyskusyjnych, którego konsekwencją jest eskalacja agresji i odejście od początkowego tematu rozmowy;
• molestowanie – permanentne wysyłanie nękających, poniżających wiadomości powodujące u ofiary poczucie dyskomfortu lub osaczenia;
• oczernianie –  publikowanie w sieci kompromitujących, szkalujących, nieprawdziwych informacji wymierzonych w dobre imię i reputację danej osoby;
•  wykluczanie – antyspołeczna praktyka pozbawiania członkostwa lub uczestnictwa w grupie online, np. na forum lub w grupie na portalu społecznościowym;
•  personifikacja – podawanie się w sieci za kogoś innego;
• phishing – wyłudzanie i gromadzenie ważnych informacji osobistych i poufnych danych;
• plotkowanie – dzielenie się personalnymi informacjami o osobach trzecich oraz tworzenie nieprawdziwego obrazu lub wizerunku danej osoby;
• przechytrzanie – „zjawisko rudego lisa”, np. uzyskiwanie szkodliwych informacji, które są później ujawniane, udostępniane;
• trolling – przeszkadzanie w prowadzonej w sieci dyskusji poprzez stosowanie pogardliwych wypowiedzi o innych użytkownikach, obsesyjne zwracanie uwagi itp.;
• cyberstalking – cyberdręczenie, obsesyjne kontrolowanie, nagabywanie, zastraszanie, znieważanie i niepokojenie osób online;
• cybergroźby – rozważanie skrzywdzenia kogoś innego, siebie lub odbiorcy komunikatu albo grożenie popełnieniem samobójstwa;
• cyberbullying – mobbing elektroniczny; wyzwalanie u jednostki poczucia dyskomfortu lub zagrożenia poprzez jej uporczywe nękanie, molestowanie, upokarzanie, poniżanie; dotyczy grupy rówieśniczej, kręgu znajomych;
• cyberharassment – cyberprześladowanie; uporczywe śledzenie i kontrolowanie aktywności osób w cyberprzestrzeni;
• cyberaggression – cyberagresja; rodzaj cyberprzemocy łączący w sobie elementy charakterystyczne dla innych form, np. wulgarne i złośliwe komentowanie zdjęć i wpisów internetowych, publikowanie ośmieszających ofiarę cyberataku zdjęć i filmów, ujawnianie na forum sekretów danej osoby, zastraszanie, szantażowanie, przesadne zgłaszanie wydumanych nadużyć administratorom serwisów itd.;
• grooming – doświadczenie dziecka bycia uwiedzionym przez osobę dorosłą w sieci; objawia się prezentowaniem mu materiałów pornograficznych, wyłudzaniem intymnych zdjęć, krzywdzeniem go w trakcie spotkania w realnej rzeczywistości;
•  seksting (wysyłanie prowokacyjnych seksualnie filmów, obrazów lub tekstów o wyraźnie seksualnej tematyce);
• cyberprostytucja (uzyskiwanie korzyści materialnych w zamian za tworzenie, udostępnianie bądź przekazywanie drogą internetową materiałów erotycznych lub pornograficznych z udziałem osoby, która takie materiały wytworzyła i udostępniła).

Jak zauważa J. Barlińska, przyczyn występowania zachowań przemocowych w sieci (cyberprzemocy) jest wiele i wynikają one, po pierwsze, z indywidualnych właściwości i predyspozycji osób będących w okresie adolescencji (dojrzewania), a po drugie, z cech komunikacji za pośrednictwem internetu. W pierwszym wypadku nasilanie się przemocy w sieci może być spowodowane m.in. ograniczoną zdolnością osób do decentracji (uwzględniania wszystkich okoliczności towarzyszących określonym działaniom; przeciwnie do koncentracji), brakiem lub ograniczoną zdolnością do refleksji nad sobą i swoim zachowaniem, relatywizmem moralnym, brakiem ukształtowanej tożsamości osobistej oraz zdecydowanie większym wpływem na daną jednostkę grupy rówieśniczej niż osób dorosłych, których reprezentacja w internecie jest znacznie niższa. W drugim wypadku natomiast przyczyn cyberprzemocy należy doszukiwać się w sile wpływu internetu na modyfikację zachowań społecznych, różnicach występujących pomiędzy porządkiem wirtualnym a realnym, anonimowości oferowanej przez nowe media, braku możliwości pełnej identyfikacji uczestnika wirtualnego komunikowania, braku ograniczeń i barier w procesie komunikowania, które kształtują charakter relacji, częstym braku informacji zwrotnej odnośnie konkretnego, aspołecznego zachowania w sieci (co sprzyja fałszywemu przekonaniu o bezkarności), „efekcie odhamowania”, który polega na braku odczuwania naturalnych ograniczeń werbalnych występujących w tradycyjnych kontaktach międzyludzkich (chodzi tu o stosunkową łatwość w wypowiadaniu się i obrażaniu innych za pośrednictwem nowoczesnych narzędzi komunikacyjnych).

Cyberprzemoc stanowi poważne zagrożenie dla cyberbezpieczeństwa jednostek, grup społecznych i całych społeczeństw, a edukacja informacyjno-medialna w tym zakresie powinna skupiać się na prezentacji precyzyjnego katalogu zasad prawidłowego poruszania się w wirtualnym świecie oraz treningu pożądanych zachowań w tej materii.

Paweł Łubiński

J. Barlińska, Wpływ kontaktu zapośredniczonego przez komputer na nasilenie zachowań antyspołecznych i cyberprzemocy, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2009, nr 1 (26); W. Gogołek, Komunikacja sieciowa. Uwarunkowania, kategorie i paradoksy, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2010; B. Jankowiak, Cyberprzemoc (cyberbyllying) wśród młodzieży jako zachowanie ryzykowne, [w:] Zanurzeni w mediach. Konteksty edukacji medialnej, N. Walter (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2016; A. Kaczmarek, Edukacja medialna wobec zagrożeń cyberprzemocy i cyfrowego wykluczenia, „Kultura – Media – Teologia” 2013, nr 13; E. Krzyżak-Szymańska, J. Kowalkowska, A. Szymański, Zagrożenia dzieci i młodzieży w sieci. Cyberproblemy, diagnoza i profilaktyka, Vademecum nauczyciela, Wydawnictwo Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej w Katowicach, Katowice 2016; R. Lew-Starowicz, Profilaktyka cyberprzemocy w szkole, [w:] Człowiek w świecie rzeczywistym i wirtualnym. Wybrane patologie społeczno-wychowawcze w cyberprzestrzeni, A. Andrzejewska, J. Bednarek, S. Ćmiel (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej, Józefów 2013; W. Poleszak, Profilaktyka zachowań agresywnych w internecie. Propozycja działań profilaktycznych, [w:] Cyberbullying. Zjawisko, konteksty, przeciwdziałanie, J. Pyżalski (red.), Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Łódź 2012; Ł. Wojtasik, Przemoc rówieśnicza z użyciem mediów elektronicznych. Wprowadzenie do problematyki, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2009, nr 1 (26); P. Ziółkowski, Zagrożenie cyberprzemocy wśród młodzieży szkolnej, [w:] Bezpieczna i przyjazna szkoła, P.Ziółkowski (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2016.