Walka informacyjna
wpisuje się w dyskurs nad zagrożeniami ze strony społeczeństwa informacyjnego oraz procesów globalizacyjnych, zagrożeniami związanymi z zarządzaniem bezpieczeństwem informacji, w tym szczególnie z ochroną przed nieuprawnionym dostępem, zniszczeniem, zniekształceniem wynikającym z jej elektronicznego sposobu zapisu. Łączy się je ze zjawiskiem cyberterroryzmu i cyberprzestępczości jako konsekwencji wykorzystania nowoczesnych technologii informatyczno-komunikacyjnych w tym społeczeństwie. Aby uwzględnić całe spektrum problemów związanych z walką informacyjną, należy wyjść od pojęcia walki.
Walka jest jednym z podstawowych zachowań istot żywych pozwalających im przetrwać i rozwijać się w środowisku, którego są częścią. Nie oznacza tylko zorganizowanego działania sił zbrojnych w celu pokonania przeciwnika w boju. Jest pojęciem wieloznacznym i może oznaczać ścieranie się sprzecznych interesów lub poglądów dwóch lub więcej stron (pojedynczych ludzi, zbiorowości, sił). Może się rozgrywać w przestrzeni prywatnej i publicznej. Zmagania mogą przybierać formę działań o charakterze fizycznym lub mentalnym, jawnym lub ukrytym (zakamuflowanym), opartych na zasadach lub z ich całkowitym pominięciem. Konfrontacja taka może zakończyć spór, ale może się też przerodzić w kompleks przedsięwzięć podejmowanych w celu utrzymania panowania nad przeciwnikiem za pomocą działań militarnych. Należy zaznaczyć, że często zamiennie używa się terminów „walka” i „wojna”, chociaż mają one odmienny zakres znaczeniowy.
Walczyć można o miłość, przyjaźń i zaufanie drugiej osoby, a także o sukces w pracy, wykształcenie, karierę, zdobycie stanowiska, nagrody rzeczowej lub artefaktu materialnego, walczyć można o sławę, uznanie w sztuce, nauce, sporcie, polityce itd., ale również walczy się z głodem, chorobą i patologiami, walczy się o życie i możliwość istnienia, w tym kontekście istnieje walka o osobiste prawa, przywileje jak również szerzej – o prawa każdego człowieka, jego godność, podmiotowość, o sprawiedliwość, prawdę, dobro ludzkości. W tych wszystkich walkach chodzi bardziej o zabieganie o coś, usilne staranie się, konkurowanie, rywalizowanie, usiłowanie, ciężką pracę, determinację, wyrzeczenie czy poświęcenie. Tymczasem w walce jako kategorii działań taktycznych, w zbrojnym starciu dwóch przeciwstawnych stron walczących o władzę, planuje się rozpoznanie, ofensywę, przygotowuje się obronę, natarcie oraz działania opóźniające.
W każdym z wymienionych obszarów walki wykorzystuje się techniki pozyskiwania informacji o obiekcie walki, gromadzi się je, przetwarza, analizuje, wykorzystuje, podejmuje na ich podstawie decyzje i wdraża je w życie, a także ponosi konsekwencje podjętych działań. Można przyjąć, że bez względu na obiekt strona atakująca podejmuje wiele operacji informacyjnych mających zapewnić jej zwycięstwo, takich jak: oddziaływanie na obiekt w celu osłabienia jego czujności, woli, utrwalanie postaw neutralnych, wzmacnianie postaw przyjaznych szczególnie w otoczeniu obiektu, maskowanie zamierzeń i dbanie o bezpieczeństwo realizacji planu operacji. W tym celu atakujący posługuje się dezinformacją, działaniami psychologicznymi, zakłócaniem działań obiektu w celu zdemaskowania natarcia. Czyniąc dezinformację i manipulację informacją podstawą działań stosowanych w walce, przeradza się ją w walkę informacyjną. W walce tej informacja staje się bronią i celem ataku.
Walka informacyjna dotyczy sfery militarnej i pozamilitarnej. W tej drugiej toczy się zarówno w publicznej, jak i prywatnej przestrzeni informacyjnej. Obejmuje nie tylko cyberprzestrzeń, ale całą infosferę, w której funkcjonują obie strony konfliktu. Znajduje swoje zastosowanie w polityce, nauce, gospodarce, kulturze, a nawet w życiu osobistym. A. Żebrowski, powołując się na artykuł J.I. Algera pt. Introduction to Information Warfare, pisze, że mieszczą się w niej przestępstwa finansowe, działania wywiadowcze oraz zagrożenia ze strony terrorystów i państw. Do działań tych można także zaliczyć inwigilację konsumencką, strategie manipulacyjne mass mediów, prognozowanie na podstawie analizy big data, powtórne użycie danych do celów strategicznych itp. Jak pisze T.R. Aleksandrowicz, w sferze pozamilitarnej walkę informacyjną do osiągnięcia swoich celów wykorzystują podmioty, takie jak państwa, organizacje, firmy, koncerny, ugrupowania terrorystyczne, zorganizowane grupy przestępcze, pojedynczy przestępcy, hakerzy, wandale, frustraci, aktywiści. Firmy i korporacje podejmują walkę informacyjną w zakresie działań marketingowych, reklamowych, konsumpcyjnych, technologicznych, naukowych. Coraz częściej dysponenci informacji przejmują reguły walki informacyjnej i jej taktykę do wywierania wpływu na jednostkę lub grupę w celu zmuszenia jej członków do działań zgodnych z intencją agresora, do uniemożliwienia poznania rzeczywistego obrazu rzeczywistości, a w konsekwencji do zniewolenia przeciwnika, jego rezygnacji z własnej tożsamości i sterowania jego świadomością. Bronią agresora jest zaplanowana manipulacja, a wykorzystywane środki, takie jak kamuflaż, plotka, mit, stereotyp, „czarna reklama”, perswazja, kłamstwo, agitacja i opanowane do perfekcji techniki fragmentacji, natychmiastowości w informowaniu, sugestii, wykorzystywania podświadomości, ingracjacji itd. pozwalają sterować drugą osobą, grupą towarzyską, zespołem pracowniczym, społecznością lokalną czy narodem. Ataki informacyjne skierowane na społeczeństwo mają charakter ideologiczny, propagandowy, dezinformacyjny, oddziałują na wartości, postrzeganie ich hierarchii, wpływają na degradację moralności adresata tych działań, zmieniają ich percepcję, postawy i zachowania.
Walkę informacyjną najczęściej opisuje się z wojskowego punktu widzenia. Zestawienie występujących w literaturze przedmiotu definicji walki informacyjnej przedstawił Aleksandrowicz. Przykładowo, L. Ciborowski i A. Żebrowski określają nią kooperację negatywną wzajemną, przynajmniej dwupodmiotową, realizowaną w sferach zdobywania informacji, zakłócania informacyjnego i obrony informacyjnej, gdzie każdemu działaniu jednej strony przyporządkowane jest działanie antagonistyczne strony drugiej. Istotę walki informacyjnej P. Sienkiewicz łączy z realizacją militarnych i politycznych celów polegających na zniszczeniu lub degradacji wartości zasobów informacyjnych przeciwnika oraz stosowanych przez niego systemów informacyjnych, jak również na zapewnieniu bezpieczeństwa własnym zasobom informacyjnym i własnym systemom informacyjnym. W walce informacyjnej zakłóceniu ulegają procesy informacyjno-decyzyjne i systemu dowodzenia, obniża się tempo i siła działań, zwiększa podatność na działania psychologiczne. Aby osiągnąć te cele, Aleksandrowicz wskazuje, że obie strony konfliktu wykorzystują: dyplomację, propagandę, kampanie psychologiczne, działania na poziomie wpływania na procesy polityczne lub kulturowe, dezinformację, manipulowanie lokalnymi mediami, infiltrację sieci komputerowych i baz danych.
Z. Modrzejewski walkę informacyjną przedstawia w kontekście operacji informacyjnych (np. dywersja, maskowanie, mylenie, zakłócanie, propaganda), odwołując się m.in. do definicji z dokumentów strategicznych, w których określane są one jako przedsięwzięcia mające „wpływać na postrzeganie (poglądy) i nastawienie określonych jednostek i grup, prowadzące do zachowań korzystnych z własnego punktu widzenia” oraz na „podejmowanie decyzji politycznych i wojskowych przez oddziaływanie na informację, podstawowe procesy informacyjne oraz systemy dowodzenia, kierowania, łączności i informatyki przeciwnika, a także chroniące własne informacje, procesy i systemy informacyjne”. Zalicza do nich: operacje psychologiczne; bezpieczeństwo operacji mające na celu niedopuszczenie nieprzyjaciela do wglądu do własnych informacji o znaczeniu strategicznym poprzez stosowanie dezinformacji, działań psychologicznych i działań aktywnych zwalczających potencjał rozpoznawczy przeciwnika; fizyczne niszczenie infrastruktury; walkę elektroniczną; dezinformację; cykl rozpoznawczy będący procesem zbierania, przetwarzania i przekazywania informacji decydentom i osobom odpowiedzialnym za realizację woli dowódcy, w którym zebrane dane stają się wiadomościami rozpoznawczymi i odpowiadają potrzebom informacyjnym dowódcy; współpracę cywilno-wojskową; sprawy publiczne związane z monitorowaniem opinii publicznej i utrzymywaniem trwałych stosunków z grupami docelowymi (administracja rządową i samorządową) w celu przeciwdziałania dezinformacji ze strony przeciwnika; zaangażowanie kluczowych przywódców; komunikację strategiczną pełniącą funkcje integrujące wysiłki informacyjne koalicji, aby zabezpieczyć jej interesy i osiągnąć cele oraz funkcje promujące spójność koalicji oparte na działalności wojskowej służby prasowej, działalności promocyjnej i mediach społecznościowych; operacje w sieciach komputerowych koncentrujące się na atakach w sieci, penetracji sieci i na ich obronie. W tym kontekście walka informacyjna skoncentrowana jest na zakłócaniu informacyjnym, które J. Janczak dzieli na zakłócanie dezinformacyjne (osobowe, techniczne), zagłuszające i niszczące (elektromagnetyczne).
Cele walki informacyjnej w ujęciu militarnym można porównać z celami wojny informacyjnej, w której przestrzeń informacyjna stanowi sferę działań wojennych, a oddziałując spreparowaną informacją na psychikę przeciwnika, niszczy się system wartości atakowanego podmiotu. Stosowana w niej broń informacyjna służy wywoływaniu wśród ludności cywilnej masowej histerii i oporu wobec legalnych instytucji. Służy także stworzeniu takiego obrazu rzeczywistości, który uzasadnia wprowadzenie działań bojowych. O. Wasiuta i S. Wasiuta uzmysławiają, że bój toczy się o ludzką wyobraźnię i umysły. Walka i wojna informacyjna poprzez manipulację aktywnością i świadomością ludzi prowadzi do ich dehumanizacji, a kiedy przestaje się być człowiekiem, nie można do niego stosować norm ludzkiej moralności.
T.R. Aleksandrowicz, Podstawy walki informacyjnej, Editions Spotkania, Warszawa 2016; H. Batorowska, Walka informacyjna, [w:] Vademecum bezpieczeństwa, O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć (red.), Libron, Kraków 2018; H. Batorowska, Bezpieczeństwo informacyjne w dyskursie naukowym – kierunki badań, [w:] Bezpieczeństwo informacyjne w dyskursie naukowym, H. Batorowska, E. Musiał (red.), Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, Kraków 2017; H. Batorowska, R. Klepka, O. Wasiuta, Media jako instrument wpływu informacyjnego i manipulacji społeczeństwem, Libron, Kraków 2019; P. Bączek, Zagrożenia informacyjne a bezpieczeństwo Państwa Polskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006; L. Ciborowski, Walka informacyjna, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002; D.E. Denning, Wojna informacyjna i bezpieczeństwo informacji, tłum. J. Bloch, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2002; J. Janczak, Zakłócanie informacyjne, AON, Warszawa 2001; K. Liedel, Zarządzanie informacją w walce z terroryzmem, TRIO, Warszawa 2010; Z. Modrzejewski, Operacje informacyjne, AON, Warszawa 2015; P. Sienkiewicz, T. Goban-Klas, Społeczeństwo informacyjn- szanse zagrożenia wyzwania, Wydawnictwo Fundacji Postępu Telekomunikacji, Kraków 1999; O. Wasiuta, S. Wasiuta, Wojna informacyjna zagrożeniem dla bezpieczeństwa ludzkości, [w:] Walka informacyjna. Uwarunkowania – incydenty – wyzwania, H. Batorowska (red.), Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN, Kraków 2017; A. Żebrowski, Walka informacyjna w asymetrycznym środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2016.