Wojna hybrydowa

(hybrid warfare) – to wojna, w której głównym instrumentem jest stworzenie przez państwo agresora, który rozbudzi w nim wewnętrzne sprzeczności i konflikty, aby później wykorzystać je na potrzeby agresji politycznej, czyli do celów, które są zwykle osiągane przez prowadzenie konwencjonalnej wojny. Eksperci określają wojnę hybrydową rodzajem konfliktu, który będzie coraz częściej stosowany w XXI w. Termin „wojna hybrydowa” stał się synonimem rosyjskiej agresji. Oznacza styl walki, który łączy aspekty polityczne, ekonomiczne, społeczne i kinetyczne w rodzaj konfliktu, który nie uznaje granic między wojną tajną i jawną.

Wojna hybrydowa to także wojna prowadzona przy użyciu niekonwencjonalnych środków, która wykracza poza XIX-wieczną koncepcję wojny klasycznej opartej na teorii C. von Clausewitza. Przebieg i charakter takiej wojny różnią się znacznie od modeli tradycyjnych wojny. Cechuje się tym, że brak w niej ostro zarysowanego frontu działań zbrojnych oraz bezpośredniego zderzenia dużych grup wojsk. Prowadzone są natomiast liczne działania sił specjalnych, jak choćby wywiadu wojskowego czy tzw. separatystów, podczas których nie pojawiają się umundurowane oddziały państwa-agresora.

Wojna hybrydowa jest często interpretowana jako coś nowego, ale większość jej części elementów stosowano w niemal wszystkich wojnach w przeszłości. Wyjątkowa jest za to spójność i konsolidacja tych elementów, dynamizm i elastyczność ich stosowania, dodatkowo szczególną rolę zaczął odgrywać element informacyjny, który stał się niezależny i nie mniej ważny niż wojskowy. Sprawia on, że konflikt przebiega na rozmaitych poziomach; tworzy też warunki do uznania wojny za sprawiedliwą przez społeczność, która ją prowadzi. Podczas tej wojny w państwie-ofierze czy w niektórych jego regionach inicjuje się takie procesy wewnętrzne, które w istocie są akcjami strategii kontrolowanego chaosu. Prawdziwa rola, zainteresowania i cele państwa-agresora umykają uwadze publiki, skrywają się za „śmieciem informacyjnym” i demagogią.

Wojnę hybrydową można uznać za model wojny, która stara się ukryć swój wojskowy charakter, a także udział w niej struktur państwowych. Dlatego znacznie zwiększa się w niej rola informacji – szczególnie kłamliwych informacji, zaciemniających rzeczywistą sytuację bardziej niż to się dzieje w tradycyjnej wojnie.

Wojna hybrydowa różni się od zwykłej wojny tym, że pozwala przeciwnikowi angażować się jednocześnie w wiele faz konfliktu, a wymagania, jakie są w niej stawiane siłom zbrojnym, są inne niż zazwyczaj. Konflikty hybrydowe przekształcają zwykłe zasady, tworząc alternatywną rzeczywistość. Nie powstają nowe granice, lecz alternatywny obraz. Formalnie wojny nie ma i nie ma agresji. Są konflikty wewnętrzne, walka polityczna, zarządzanie kryzysowe oraz przypadki zbrojnej konfrontacji, ale agresji i agresora brak. Przeciwnik w takiej wojnie jest zdecentralizowany i przypomina luźno powiązaną organizację partyzancką, która ani nie jest zorganizowana, ani nie działa jak konwencjonalna armia, lecz pilnie śledzi wszystkie rozwiązania wojskowe oraz technologiczne przeciwnika i jest w stanie błyskawicznie na nie reagować. Wojnę hybrydową prowadzi się bez formalnego wypowiedzenia wojny, używając nietypowych środków, ma ona charakter bardzo agresywny i złożony. To faktyczna wojna, która nie została formalnie wypowiedziana. Agresor nie występuje otwarcie, lecz za wszelką cenę ukrywa swój udział w konflikcie. Równolegle prowadzona jest agresywna, propagandowa kampania na obszarze jego własnego państwa i na arenie międzynarodowej. Kreuje się w niej obraz wyimaginowanego agresora oraz jego ofiar.

Wojnę hybrydową można zdefiniować jako wojnę niewojenną, ponieważ duża liczba operacji przebiega się między wojskiem a obywatelami cywilnymi. Wojskowi zaczynają udawać cywilów, a cywile trzymają broń w rękach. Przykładem tego są „zielone ludziki” na Krymie – rosyjska propaganda przez długi czas odmawiała uznania ich za wojskowych, ponieważ nie mieli żadnych oznaczeń i występowali jako cywile przebrani za formację, mieli broń, ale starali się jej nie używać, służyła im tylko jako środek odstraszający.

Wojna hybrydowa jest połączeniem kilku zagrożeń: tradycyjnego (zaangażowanie środków militarnych), nieregularnego (działania partyzanckie), terroryzmu i najnowszych technologii (ataki cybernetyczne). Podejmuje się w jej trakcie działania o charakterze partyzanckim, prowadzone niekonwencjonalnymi metodami, uwzględniając także ataki terrorystyczne pod fałszywą flagą z użyciem najnowszych technologii, środków wojny informacyjnej i cyberwojny. Wojna hybrydowa jako strategia łączy w sobie konwencjonalną wojnę, wojnę domową, partyzantkę, udział najemników, sabotaż oraz niszczenie infrastruktury państwa. Towarzyszy temu wojna ekonomiczna i polityczna, sankcje dyplomatyczne i informacyjne ciśnienie. To inny rodzaj konfliktu, nowy w swojej intensywności, lecz starożytny z pochodzenia. Wojna hybrydowa to terroryzm, powstańcy, partyzanci, infiltracja zamiast agresji, wojna z zasadzki, wyczerpująca przeciwnika, wojna na informacje i pomysły, wojna destrukcyjnych zagrożeń, ataki cybernetyczne w Internecie, wojna prowadzona przez podmioty niepaństwowe oraz brak jasno zakreślonych linii frontu. To konflikt, który wymaga zupełnie nowego rodzaju taktyki, całkowicie nowego rodzaju treningu wojskowego. Wojna hybrydowa jest koncepcją odrębną dlatego, że zakłada wolne tempo, ale i śmiertelne działanie na różnych punktach wzdłuż linii konfliktu w tym samym czasie.

Różnorodność poglądów na temat definicji „wojny hybrydowej” jest związana z pewnymi osobliwościami, które są spowodowane doświadczeniami wojskowymi. Definicja wojny hybrydowej nie występuje w międzynarodowych dokumentach prawnych, ale pojawiło się wiele badań poświęconych temu zagadnieniu.

Dla Rosji termin „wojna hybrydowa” ma charakter bardziej propagandowy niż klasyfikacyjny, ponieważ przy próbach sformułowania jego dokładnej definicji okazuje się, że to, co miało być w taktyce działania nowe, jest doskonale znane, i to od dawna.

W tej wojnie polem bitwy jest wszystko: polityka, dyplomacja, przestrzeń informacyjna i gospodarcza, rynek walut, organizacje międzynarodowe etc. Wojna hybrydowa obejmuje również działania wywrotowe, korupcję, wojnę energetyczną, wojnę gospodarczą, wojnę finansową i – oczywiście – wojnę informacyjną. Współczesna wojna rosyjsko-ukraińska toczy się jednocześnie na kilku frontach, jest ściśle zintegrowana z szeroko zakrojonymi działaniami dyplomatycznymi, politycznymi, gospodarczymi, humanitarnymi i wojskowymi, aczkolwiek każda część składowa tej układanki ma jeden cel: zdyskredytowanie samego istnienia państwa ukraińskiego, zdolności Ukraińców do zażegnania „domowego” konfliktu i zarzadzania własnym terytorium. Walki w ukraińskiej strefie tzw. antyterrorystycznej operacji (ATO) są tylko jednym z wielu realnych frontów, które prowadzi Federacja Rosyjska. Front ten jest dla Rosji drugorzędny, ponieważ oficjalnie jej tam nie ma. Kreml usiłuje „produkować” obraz „wojny domowej” na Ukrainie, strasząc najpierw swoich własnych obywateli niestabilnością sąsiedniego państwa, a zarazem manipulując, dezinformując i szantażując społeczność międzynarodową. Dla wielu odbiorców, niezaznajomionych z zasadami wojny hybrydowej, na Ukrainie mamy do czynienia z „powstaniem ludowym”, separatyzmem czy prawem narodów do samostanowienia. Ocenę taką umacniają zmasowane ataki rosyjskiej cyberpropagandy, które potwierdzają właściciele serwisów informacyjnych i społecznościowych. Sojusznikami agresorów stają się również lokalni agenci wpływu i lobbyści, najczęściej posługujący się retoryką narodową i wyraźnie patriotyczną.

Państwo, które prowadzi wojnę hybrydową, zawiera transakcję z niepaństwowymi wykonawcami. Na polu bitwy w warunkach wojny „hybrydowej” obok regularnych sił zbrojnych pojawia się wiele nowych podmiotów: nieregularne formacje; żołnierze, których nie można zidentyfikować; komandosi przebrani za ubogą miejscową ludność; regularne oddziały wojskowe pod przykryciem tzw. dobrowolców – ochotników lub grup miejscowych obywateli; separatyści; powstańcy; bojownicy; ekipy konwojów humanitarnych; różnorodne gangi; elementy terrorystyczne i przestępcze, które współdziałają ze sobą; prywatne grupy wojskowe i zagraniczne legiony, przygotowane, wyposażone i zarządzane z terytorium innego państwa; organizacje, powiązaniom z którymi formalnie się zaprzecza. Wykonawcy mogą robić to, na co samo państwo nie może zrobić, ponieważ jest zobowiązane do przestrzegania konwencji genewskich, konwencji haskiej o wojnie na lądzie oraz pozostałych umów międzynarodowych. Celem takiego postępowania jest częściowe lub całkowite uniknięcie konsekwencji. Całą nielegalną pracę można zlecić niepaństwowym grupom oraz organizacjom, a państwo, które się broni, w rzeczywistości nie może się przeciwstawić takiemu agresorowi. Podobne działania są teraz podejmowane na wschodzie Ukrainy. Ale osobliwością tego konfliktu jest propaganda informacyjno-psychologiczna, którą można traktować jako wojnę informacyjną.

Celem wojny hybrydowej to nie tyle zniszczenie fizyczne przeciwnika, ile demoralizacja i narzucanie przez agresora swojej woli obywatelom państwa atakowanego, a także informacyjno-psychologiczny wpływ na mieszkańców, którzy w ogóle nie są gotowi do fizycznej konfrontacji z wrogiem, delegując tę funkcję na władze; różne sposoby osłabienia przeciwnika i wykorzystywanie sprzeczności (etnicznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych, itd.) w kraju przeciwnika; używanie narzędzi „miękkiej siły” wobec państw nieprzyjacielskich, aby zdezintegrować i zmienić w nich władze oraz włączyć je do swojej strefy wpływów. W rzeczywistości realizuje się tu klasyczny pomysł słynnego chińskiego stratega Sun Tzu: „Sto razy walczyć i sto razy wygrać – to nie jest najlepsze z najlepszego; najlepsze z najlepszego – poskromić armię wroga bez walki”.

Głównymi filarami, na których opiera się wojna hybrydowa, są: obecność agresora, zamrożone lub potencjalne konflikty na terytorium danego państwa, ofiary aktywnego rekrutowanie przez agresora agentów wpływu oraz obojętność biurokracji.

Taka wojna wykracza poza tradycyjne wyobrażenia o niej, ma kombinowany charakter, stając się plątaniną politycznych intryg, zaciętej walki o dominację polityczną i gospodarczą nad państwem, za terytorium, zasoby naturalne, ludzkie i finansowe. Ponadto strony wykorzystują wszystkie możliwe sposoby i wszelkie techniki działania. Ofiarami takiej wojny zazwyczaj są cywile, przede wszystkim ludzie starsi, kobiety i dzieci. W warunkach takiego konfliktu problem stanowi odróżnienie, kto jest wrogiem, a kto sojusznikiem, kto zwykłym cywilem, a kto terrorystą, kto najemnikiem, a kto bojownikiem. Ukryta zewnętrzna wojskowa interwencja, przeprowadzona z pomocą najemników z państw sąsiednich i przy wsparciu nowoczesnych narzędzi rozpoznania i zniszczenia, nadaje takiej wojnie bardziej skomplikowany i niejednoznaczny charakter.

Zachodni specjaliści zajmujący się bezpieczeństwem uważają, że wojna hybrydowa jest główną strategią Kremla w XXI w. Ale wielu szanowanych rosyjskich strategów i obserwatorów politycznych twierdzi, że to Zachód prowadzi wojnę hybrydową przeciwko Rosji. Przystosowując się do tymczasowej dominacji wojskowej ustanowionej przez NATO, Rosja wprowadziła projekt konfliktu, który pozwala jej uniknąć naszych mocnych stron, wykorzystując jednocześnie nasze słabości. Wojna hybrydowa ma na celu osłabienie wroga, a nie jego fizyczne zniszczenie.

Utrzymanie konfliktu zbrojnego jako na niskim pozimi intensywności służy kilku celom. Zapewnia, że optymizm społeczności międzynarodowej na rzecz pokojowego rozwiązania konfliktu zostanie utrzymany. Pozwala na dialog, handel i być może stopniową normalizację stosunków dyplomatycznych. Pozwala także Rosji oszczędzać swoje zasoby wojskowe, umożliwiając długoterminowe zaangażowanie.

W ciągu ostatniej dekady „wojna hybrydowa” stała się nowatorskim, ale kontrowersyjnym terminem obecnym w przestrzeni akademickiej, politycznej i wojskowej, mającym na celu zasugerowanie swego rodzaju połączenia wojskowych i niewojskowych środków i metod konfrontacji. Pierwotnie entuzjastyczna dyskusja na ten temat została podważona przez niejasność konceptualną tego rodzaju walki i manipulację polityczną, szczególnie od początku aneksji Krymu.

Pomimo istnienia bogatej literatury przedmiotu wiele kwestii wciąż pozostaje nierozstrzygniętych, a dynamiczna rzeczywistość polityczna codziennie przynosi nowy materiał faktograficzny, modyfikując wyzwania, uchylając stare zagrożenia i tworząc nowe. Wojny hybrydowe za każdym razem są inne, łączą państwowe konflikty z fanatycznym i przewlekłym zawzięciem nieregularnej wojny, które nie tylko przedłużają konflikt, ale prowokują jego rozszerzenie oraz zwiększają koszty na utrzymanie bezpieczeństwa. Zbrojne konflikty przy użyciu technologii „wojny hybrydowej” stają się konfliktami na wyczerpanie, pod czas których odbywa się stopniowe niszczenie ogólnej struktury gospodarczej i społecznej oraz infrastruktury.

Olga Wasiuta

J. Besemeres, Essays on Russia and East-Central Europe since World War II, The Australian National University, Acton, A.C.T. ANU Press, Canberra 2016; Convergence on the Guidelines for Designing a Virtual Irregular Warfare Internship, A Delphi StudyProQuest, 2008; Costinel Anuța, Old and New in Hybrid Warfare, [w:] Countering Hybrid Threats: Lessons Learned from Ukraine, N. Iancu, A. Fortuna, C. Barna (ed.), „NATO Science for Peace and Security Series E: Human and Societal Dynamics” vol. 128: Countering Hybrid Threats: Lessons Learned from Ukraine. IOS Press, Amsterdam–Berlin–Washington 2016; N.P. Freier, Strategic Competition & Resistance in the 21^st Century: Irregular, Catastrophic, Traditional, & Hybrid Challenges in Context, Carlisle, PA: Army War College, 2007; F.G. Hoffman, Conflict in the 21^st Century: The Rise of Hybrid Wars, Potomac Institute for Policy Studies Arlington, Virginia 2007; F.G. Hoffman, Hybrid Threats: Reconceptualizing the Evolving Character of Modern Confict, „Strategic Forum” 2009, no. 240; M.W. Isherwood, Airpower for Hybrid War, Mitchell Institute Press, 2009; D. Кіlcullеn, Out of the Mountaіns: The Comіng Age of the Urban Guerrіlla, Oxford University Press, New York 2013; D.Т. Lаsіcа, Strategic Implications of Hybrid War: A Theory of Victory, School of Advanced Military Studies United States Army Command and General Staff College Fort Leavenworth, Kansas AY 2009; A. Mumford, B.C Reis, The Theory and Practice of Irregular Warfare: Warrior-scholarship in Counter-insurgency, Routledge 2013; A. Rácz, Hybrid War in Ukraine. Breaking the Enemy’s Ability to Resist, Helsinki 2015; Sorin-Costel Balan, Hybrid war-old, but new (what is new and what is not, [w:] International Scientific Conference “Strategies XXI”, vol. 1: “Carol I”, National Defence University, 2016; Understanding Counterinsurgency Warfare: Doctrine, Operations, and Challenges, T. Rid, T. Keaney (ed.), Routledge 2010; O. Wasiuta, Wojna hybrydowa (hybrid warfare), [w:] Vademecum bezpieczeństwa, O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć (red.), Libron, Kraków 2018; O. Wasiuta, S. Wasiuta, Wojna hybrydowa Rosji przeciwko Ukrainie, Arcana, Kraków 2017; М.П. Требін, Гібридна війна як нова українська реальність, „Український соціум” 2014, № 3 (50); В. Дашевский, Информационная война. Механизм, Видавництво Valery Dashevsky, Київ 2015; В.П. Горбулін, „Гібридна війна” як ключовий інструмент російської геостратегії реваншу. «Cтратегічні пріоритети» – науково-аналітичний що квартальний збірник Національного інституту стратегічних досліджень. 2014, № 4 (33).