Echo chamber
(dosł. komora z echem) – koncepcja, która pojawiła się w wyniku wzrostu ilości opiniotwórczych i stronniczych materiałów medialnych. W odniesieniu do treści politycznych zjawisko komory z echem najczęściej odnosi się do przepływu informacji w sieci i zachowań informacyjnych użytkowników internetu. Ogromna liczba stron internetowych o charakterze stronniczym i mnogość politycznie jednostronnych głosów na portalach społecznościowych tworzą ogromną przestrzeń, w której użytkownicy mediów powtarzają to, co powiedzieli już inni. Zjawisko to nie jest zamierzonym efektem ubocznym współczesnej praktyki dziennikarskiej, ale konsekwencją powstawania zamkniętej przestrzeni komunikacyjnej, która może potencjalnie generować nowe wiadomości o podobnej treści i izolować je od jakiejkolwiek formy krytyki.
Zjawisko echo chamber zostało wykorzystane do wyjaśnienia produkcji i rozpowszechniania informacji publikowanych przez media informacyjne. W czasach, gdy od dziennikarzy takich mediów oczekuje się publikowania treści 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu informacje są stale przetwarzane i ponownie wykorzystywane, ponieważ te same historie i opinie pojawiają się w wielu miejscach jednocześnie. Duże i uznane koncerny medialne, a także mniejsze, alternatywne media i dzienniki internetowe, odwołują się do siebie, aby promować swoje materiały. Odpowiadając sobie nawzajem, każde z nich legitymizuje pozostałe.
Domniemane zjawisko echa w zamkniętej przestrzeni medialnej zostało wykorzystane przez K.H. Jamieson i J.N. Cappellę w 2008 r. w badaniu mediów konserwatywnych i ich odbiorców. Dowiedli oni, że w szczególności trzy produkty medialne – radiowy talk show Rusha Limbaugha, Fox News i strona redakcyjna „Wall Street Journal” stanowią komorę echa, która skutecznie promuje i broni konserwatywnych zasad Partii Republikańskiej. Te trzy odrębne podmioty medialne cytują się nie tylko w swoich raportach, ale również tworzą pozytywne sprzężenia zwrotne dla odbiorców, udostępniając między sobą linki do treści na swoich stronach internetowych. Jamieson i Cappella doszli do wniosku, że spójność i powtarzalność ich przesłania tworzy ideologiczną przestrzeń dla konserwatywnej publiczności, ponieważ opinie mediów rezonują z jej istniejącymi przekonaniami.
W konsekwencji istnienia zamkniętej przestrzeni komunikacyjnej współcześni odbiorcy mediów mają coraz częściej poczucie, że niemal wszystkie osoby wokół nich myślą podobnie, że znajdują się w większości, a poglądy przeciwne do tych, które wypowiadają, występują niezwykle rzadko. W takiej sytuacji wyniki wyborów, referendów czy nawet wyniki badań opinii publicznej często przynoszą zaskoczenie, okazuje się bowiem, że wbrew oczekiwaniom dana jednostka znajduje się w mniejszości, a jej poglądy wcale nie są tak popularne, jak tego oczekiwała. Liczne badania dowodzą, że takie odczucia, a także szeroko pojęte kształtowanie naszych przekonań i opinii nie tylko w odniesieniu do naszych decyzji czy poglądów politycznych, ale także do tego, jak myślą inni, są kreowane lub co najmniej współkreowane przez media. Interesujących dowodów potwierdzających tę tezę dostarczają relacje medialne z wydarzeń takich jak Brexit, wybory w USA wygrane przez D. Trumpa, wojna hybrydowa pomiędzy Rosją a Ukrainą, fale uchodźców napływające do Europy po kryzysie syryjskim czy coraz popularniejsze fake newsy. Wyraźnie dowodzą one, że już sam dobór źródeł informacji, z których korzystamy – czy to dokonany przez nas, czy przez wyszukiwarki internetowe i media społecznościowe – a także nasza dotychczasowa wiedza i przekonania mają silny wpływ na postrzeganie i ocenę zjawisk odnoszących się do polityki i bezpieczeństwa.
Według części takich koncepcji jednostka korzystająca z mediów narażona jest na autocenzurę, kontakt tylko z przefiltrowanymi dla niej informacjami, co sprawia, że w istocie poznaje tylko postawy i poglądy zbliżone do swoich. W ten sposób obywatel zostaje umieszczony w komorze z wszechobecnym echem. Ma do dyspozycji wiele kanałów i źródeł informacji, jednak z jednej strony sam sięga, a z drugiej rozwiązania technologiczne ułatwiają mu dostęp do tych, które pozwalają mu potwierdzać sądy i odczucia, do jakich jest przyzwyczajony. Już wybór tytułu prasowego, programu telewizyjnego czy witryny internetowej w wypadku większości użytkowników mediów nie jest dziełem przypadku czy wyrazem ciekawości świata, ale działaniem zgodnym z psychologiczną strategią konfirmacyjną, czyli tendencją do preferowania tych źródeł informacji i opinii, które potwierdzają istniejące już oczekiwania czy hipotezy.
Zarysowane uwarunkowania sprawiają, że zwolennicy rządu oglądają głównie programy informacyjne w telewizji publicznej, a głosujący na opozycję – w telewizjach komercyjnych. Osoby konserwatywne, wyznające wartości religijne, sięgają po media katolickie, a widzowie i czytelnicy o poglądach liberalnych korzystają z mediów, które prezentują bliskie im wyobrażenia o świecie. Podobnie w internecie wyszukiwarki i media społecznościowe, wykorzystując wiedzę o tym, co zostało polubione przez danego odbiorcę, a w szczególności jakie tematy i opinie śledził przez największą ilość czasu, sprawiają, że natyka się on zawsze na bliskie mu tematy i punkty widzenia, nigdy zaś nie zostanie skonfrontowany z odmiennymi, niezgodnymi z jego systemem wartości. To właśnie sprawia, że widzowie i czytelnicy mają przekonanie, że pozostają w większości – wszystkie źródła, z którymi mają do czynienia, nie tylko potwierdzają, ale też pogłębiają ich sposób myślenia, co silnie kształtuje poglądy polityczne i sprzyja ich polaryzacji.
Powyższy przykład opisuje publiczność jako pasywnego konsumenta informacji w zdominowanej przez media komorze z echem. Jednak widzowie mogą również odgrywać bardziej aktywną rolę, gdy uczestniczą w tworzeniu treści w interaktywnych miejscach cyfrowych. Korzystając z serwisów społecznościowych, osobistych dzienników internetowych i innych platform, które zachęcają do interakcji z odbiorcami, jednostki wzmacniają efekt echo chamber, przesyłając treści multimedialne i wyrażając dodatkowe opinie. Naukowcy i krytycy uznali, że szczególną zdolność do wzmacniania efektów echa w wyniku ich struktury technicznej i projektu mają sieci społecznościowe. W tego typu serwisach użytkownicy szukają i utrzymują kontakty z innymi osobami, które żywią podobne przekonania. Przyjaciele i połączenia nakładają się na siebie, a co za tym idzie, użytkownicy wciąż słyszą te same informacje. Badania sugerują, że ludzie, którzy są wielokrotnie narażeni na te same wiadomości dostarczane przez różne źródła, w końcu akceptują je jako prawdę.
Fragmentaryzacja publiczności i jej polaryzacja oraz tworzenie fałszywej iluzji rzeczywistości jest tylko jedną z negatywnych konsekwencji, jakie niesie za sobą zjawisko echo chamber. Badania w dziedzinie komunikacji i nauk społecznych sugerują, że publiczność poznaje informacje dotyczące polityki, przyjąwszy określone postawy i mając określone preferencje, które chce wzmocnić poprzez wybór kompatybilnych mediów. Technologia internetowa umożliwia użytkownikom selektywne narażanie się na treści i opinie, które rezonują z ich wcześniejszymi przekonaniami.
Niektórzy badacze sugerują, że zjawisko echo chamber i jego efekty polaryzacyjne nadal się nasilają w wyniku postępu technicznych i kulturowych cech internetu. Na przykład organizacje informacyjne i kampanie polityczne coraz częściej zachęcają swoich odbiorców online do formowania grup społecznych i forów dyskusyjnych wokół tematów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Naukowcy twierdzą, że aktywność ta wytwarza społeczne enklawy ludzi o podobnych poglądach, które ostatecznie uniemożliwiają obywatelom dostęp do różnych punktów widzenia i dzielenie się wspólnymi doświadczeniami. Internetowe grupy społeczne izolują siebie i swoje opinie od nowych wyzwań, co powoduje pogłębienie przepaści między skrajnymi stronami w kwestiach publicznych.
S.E. Bor, Echo Chamber Phenomenon, [w:] Encyclopedia of Social Media and Politics, K. Harvey (ed.), Sage Publications, Los Angeles–London–New Delhi–Singapore–Washington, DC 2011; D. Geschke, J. Lorenz, P. Holtz, The Triple-Filter Bubble: Using Agent-Based Modelling to Test a Meta-Theoretical Framework for the Emergence of Filter Bubbles and Echo Chambers, „British Journal of Social Psychology” 2019, vol. 58, no. 1; F. Hamborg, K. Donnay, B. Gipp, Automated Identification of Media Bias in News Articles: An Interdisciplinary Literature Review, „International Journal on Digital Libraries”, 16.11.2018; C. Happer, G. Philo, The Role of the Media in the Construction of Public Belief and Social Change, „Journal of Social and Political Psychology” 2013, vol. 1, no. 1; J. Idzik, R. Klepka, Media Coverage Of Refugee Crisis Some Evidence From Poland, „International Relations Review” 2018, vol. 1; K.H. Jamieson, J.N. Cappella, Echo Chamber: Rush Limbaugh and the Conservative Media Establishment, Oxford University Press, New York 2008. R. Klepka, Fake news [w:] Vademecum bezpieczeństwa, O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć (red.), Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, Kraków 2018; Obrazy polityki w mediach. Podstawowe uwarunkowania, [w:] Medialne obrazy świata. Wybrane problemy społeczno-polityczne w mediach, R. Klepka (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2018; D.C. Mutz, Facilitating Communication across Lines of Political Difference: The Role of Mass Media, „American Political Science Review” 2001, vol. 95, no. 1; E. Pariser, The Filter Bubble: What The Internet Is Hiding From You, The Penguin Press, New York 2011; C.R. Sunstein, The Law of Group Polarization, „Journal of Political Philosophy” 2002, vol. 10, no. 2; O. Wasiuta, S. Wasiuta, Wojna hybrydowa Rosji przeciwko Ukrainie, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2017.