Luka wiedzy
koncepcja teoretyczna tłumacząca przyczyny stałego zwiększania się różnicy w zakresie wiedzy i rozumienia świata społecznego, w tym zjawisk politycznych. Wiedza zakłada istnienie informacji, co jednak nie oznacza, że osoba mająca informacje dysponuje również wiedzą. Jako minimum założyć należy, że ten, kto posiada wiedzę, jest w stanie zrozumieć informacje i ich właściwy kontekst. Z jednej strony zatem wiedza stanowi istotną podstawę tego, w jaki sposób przyjęta zostanie informacja, z drugiej – ta sama informacja w odpowiedni sposób poszerzy wiedzę, którą jednostka już posiada. Proces ten nastąpi także wówczas, gdy wiedza jednostki będzie niewystarczająca do tego, by we właściwy sposób zrozumieć informację.
Problem zależności pomiędzy informacjami o świecie płynącymi z mediów a wiedzą jest złożony, a badania empiryczne nie przynoszą dowodów, które jednoznacznie weryfikowałyby formułowane hipotezy. Niezwykle trudno potwierdzić choćby relację przyczynowości, a więc kategorycznie stwierdzić, czy to wiedza w większym stopniu warunkuje odbiór informacji, czy przeciwnie – to raczej informacje czerpane z mediów odpowiadają za wiedzę. Nie udało się także jednoznacznie ocenić, czy dominacja mediów komercyjnych nad publicznymi sprzyja tabloidyzacji i spadkowi poziomu wiedzy. Często powtarzana obiegowa opinia, że większą wiedzą o świecie mogą pochwalić się osoby, które pozyskują informacje z gazet, a nie z telewizji, posługujące się uproszczoną kulturą obrazu, również nie znajduje wyraźnego potwierdzenia w badaniach empirycznych.
Jednocześnie wskazać należy, że na kształtowanie się wiedzy mają wpływ informacje medialne, jednak nie są one jedynym czynnikiem, a odbiór treści przekazu medialnego nie następuje u wszystkich jednostek w ten sam sposób. Innymi słowy, ten sam przekaz medialny może zostać inaczej odebrany przez różnych odbiorców. Istnieją rozliczne badania próbujące wyodrębnić i scharakteryzować czynniki wyjaśniające sposób, w jaki obywatele przyjmują wiedzę na temat polityki. R.M. Perloff podkreśla, że poza użytkowaniem mediów na proces przyswajania wiedzy o polityce wpływają także czynniki demograficzne oraz psychologiczne procesy poznawcze.
Badania empiryczne prowadzone w różnych państwach prowadzą do wniosku, że na kształtowanie wiedzy o świecie i sposób odbioru informacji medialnych największy wpływ mają poziom formalnej edukacji danej osoby oraz jej miejsce w strukturze społecznej, w mniejszym zakresie zaś – wiek oraz płeć. Wyniki te tłumaczy i rozwija koncepcja luki wiedzy. Łączy ona perspektywę socjologiczną i wyniki badań w obszarze komunikacji masowej. Zjawisko luki wiedzy jest potęgowane przez informacje medialne, wywołują je zaś dwa czynniki socjologiczne: dochód i wykształcenie, a więc status społeczno-ekonomiczny. Zgodnie z omawianą koncepcją osoby o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym mają na początku więcej wiedzy na temat świata niż pozostałe. Najlepiej byłoby więc, gdyby przekaz medialny dostarczał tym ostatnim więcej informacji, wyrównując różnicę. Hipoteza luki wiedzy dowodzi jednak, że dzieje się odwrotnie: osoby o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym, dobrze poinformowani obywatele, zdobywają informacji efektywniej i szybciej niż pozostałe. W efekcie opisane zróżnicowanie zwiększa się, a nie zmniejsza, i w konsekwencji lepiej zorientowani wiedzą jeszcze więcej, a posiadający mniejszą wiedzę – mniej.
J. Curran, S. Iyengar, A.B. Lund et al., Media System, Public Knowledge and Democracy: A Comparative Study, „European Journal of Communication” 2009, vol. 24, no. 1; J.N. Druckman, Media Matter: How Newspapers and Television News Cover Campaigns and Influence Voters, „Political Communication” 2005, vol. 22, no. 4; W.P. Eveland Jr., A.F. Hayes, D.V. Shah et al., Understanding the Relationship Between Communication and Political Knowledge: A Model Comparison Approach Using Panel Data, „Political Communication” 2005, vol. 22, no. 4; R.L. Holbert, Intramedia Mediation: The Cumulative and Complementary Effects of News Media Use, „Political Communication” 2005, vol. 22, no. 4; R. Klepka, Medialna walka o dobrą zmianę. Obraz wyborów parlamentarnych w 2015 roku w wybranych mediach, Wydawnictwo Libron, Kraków 2018; tenże, Obrazy polityki w mediach: podstawowe uwarunkowania, [w:] Medialne obrazy świata, R. Klepka (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2018; R.M. Perloff, The Dynamics of Political Communication: Media and Politics in a Digital Age, Routledge, London–New York 2014; ; G. Sartori, The Theory of Democracy Revisited: Part One: The Contemporary Debate, Chatham House Publishers, Chatham 1987; B. Tranter, Political Knowledge and its Partisan Consequences, „Australian Journal of Political Science” 2007, vol. 42, no. 1.