Wojna kosmiczna
(space war, space warfare) – teoria wojskowa przedstawiająca wizję konfliktów zbrojnych prowadzonych w przestrzeni kosmicznej oraz konfliktów toczących się na linii Ziemia–przestrzeń kosmiczna. Działania wojenne opisywane w literaturze przedmiotu miałyby obejmować niszczenie satelitów przeciwnika, jego pojazdów kosmicznych, kontrolę przestrzeni kosmicznej oraz globalne uderzenia prowadzone z przestrzeni kosmicznej. W czasie zimnej wojny zarówno Stany Zjednoczone, jak i Związek Radziecki opracowywały koncepcje przedstawiające wizję możliwej wojny w przestrzeni kosmicznej. Wykorzystane miałby być w niej załogowe statki kosmiczne, w tym bombowce orbitalne i przechwytujące Amerykańska Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych w Obszarze Obronności (Defense Advanced Research Projects Agency, DARPA) prowadzi obecnie badania poświęcone możliwościom stoczenia bitwy w kosmosie. W 2017 r. firma BAE otrzymała od DARPA kontrakt o wartości ponad 13 mln dolarów na budowę systemów dowodzenia i kontroli (command & control) w zakresie prowadzenia walki w przestrzeni kosmicznej.
Nie ma powszechnej zgody wśród badaczy i wojskowych co do tego, czy w historii najnowszej stoczono już pierwszą wojnę kosmiczną oraz czy wykorzystywanie satelitów, stacji kosmicznych i pojazdów kosmicznych w konfliktach zbrojnych świadczy o prowadzeniu wojny kosmicznej. Zdaniem badaczy takich S. Watkins Lang pierwszą wojną kosmiczną była operacja „Pustynna Burza”. Zostały w niej wykorzystane satelity nawigacyjne, pogodowe, komunikacyjne oraz ostrzeżenia przez atakami balistycznymi. Powstało Centrum Operacyjne Obronnego Systemu Łączności Satelitarnej (Defense Satellite Communications System Operations Centers) oraz regionalne centra wsparcia kosmicznego zapewniające dostęp do informacji i jej wymianę między Pentagonem, dowództwem wojskowym Arabii Saudyjskiej oraz amerykańskimi dywizjami w teatrze działań wojennych. Podobnego zdania był A. Toffler, który w książce Wojna i antywojna podkreślił, że był to pierwszy poważny sprawdzian amerykańskiej „machiny kosmicznej” o wartości 200 mld dolarów.
Poza wymienionymi autorami tematykę wojny kosmicznej i bitwy w przestrzeni kosmicznej poruszyli m.in. D. Hobbes w książce An Illustrated Guide to Space War, J. Macvey w publikacji Space Weapons, Space War, D. Jordan w Air and Space Warfare, J. Klein w książce Space Warfare: Strategy, Principles and Policy, J. Johnson-Freese w Space Warfare in the 21st Century – Arming the Heavens czy L. Dawson w War in Space: The Science and Technology Behind Our Next Theater of Conflict. Z pośród polskich badaczy na tematykę wojen kosmicznych i militaryzacji przestrzeni kosmicznej zwrócili uwagę m.in.: R. Kopeć w publikacji Broń antysatelitarna u progu drugiego etapu militaryzacji kosmosu, K. Szocik w licznych pracach poświęconych wyzwaniom związanym z kolonizacją Marsa, A. Kotasińska, D. Bielicki czy P. Wojtanek. Przebieg przyszłej bitwy kosmicznej próbowali przedstawić również scenarzyści i reżyserowie filmów sience fiction oraz gier komputerowych, takich jak: seria Star Wars (Gwiezdne Wojny), Star Trek (Gwiezdna Wędrówka), Battlestar Galactica (Gwiazda bojowa Galaktyka), Starship Troopers (Żołnierze kosmosu) czy Enders Game (Gra Endera).
Próbę teoretycznego przedstawienia wojny kosmicznej można oprzeć na koncepcji wojny czwartej generacji opracowanej przez W. Linda. W 1989 r. Lind w artykule The Changing Face of War: Into the Fourth Generation opublikowanym w czasopiśmie „Marine Corp Gazette” podzielił wojny na cztery generacje. Pierwsza dotyczyła wojen prowadzonych między 1648 a 1860 r. Charakteryzowały się one powszechną mobilizacją społeczeństwa, taktyką liniową bądź kolumnową oraz zanikiem prywatnych armii na rzecz monopolu państwa na przemoc. Druga generacja odnosiła się do konfliktów w drugiej połowie XIX w., takich jak wojna francusko-pruska z 1870 r. Pomimo wciąż dominującej taktyki liniowej znaczenie czynnika ludzkiego zostało wówczas ograniczone przez karabiny maszynowe i inne rodzaje broni. Trzecia generacja wojen dotyczyła I i II wojny światowej, konfliktów, w czasie których pojawiły się czołgi i samoloty, a taktyka uległa ewolucji z liniowej na manewrową. Czwarta generacja wojen zdaniem Linda znacząco różni się od poprzednich. Masowe armie ludowe zastąpiła profesjonalizacja sił zbrojnych i ich redukcja w kierunku niewielkich mobilnych oddziałów. Strony konfliktu przestały zmierzać do jednej generalnej bitwy, w której miały rozstrzygnąć się losy wojny. Ponadto oprócz armii podmiotem biorącym udział w walce stawało się całe społeczeństwo, utrudniając tym samym podział na cywilów i wojskowych. Od 1989 r., kiedy ukazał się artykuł Linda, wielu badaczy podjęło próby opisania kolejnych generacji wojen, biorąc pod uwagę rosnące znacznie technologii, przestrzeni kosmicznej oraz przebieg najnowszych konfliktów zbrojnych. D. Axe na łamach „The Wired” w 2009 r. podkreślił, że wojny piątej generacji będą „wirem przemocy” koncentrującym się na kontynencie afrykańskim, gdzie główną motywacją będzie frustracja. S.S. Coerrer – były oficer Korpusu Piechoty Morskiej USA – stwierdził z kolei, że przyszłe konflikty będą zderzeniem dwóch różnych sposobów prowadzenia wojny. Z jednej strony Stany Zjednoczone i inne państwa zachodnie będą dążyły do rozstrzygnięcia wojny w jednym starciu, którego efektem może być likwidacja przywództwa politycznego przeciwnika. Z drugiej zaś ugrupowania pozapaństwowe będą się starały maksymalnie wydłużać konflikt, uniemożliwiając państwom zachodnim szybkie zwycięstwo taktyczne. Opisując kolejne generacje wojen, Lind nie wskazał, po upływie jakiego czasu powinien się pojawić nowy rodzaj wojen. Między wojnami pierwszej i drugiej generacji, tj. między zakończeniem wojny trzydziestoletniej a wojną francusko-pruską z 1870 r., upłynęły 222 lata. Różnica między wojną francusko-pruską a II wojną światową wyniosła z kolei ponad 70 lat. Zakładając, że w XXII w. może dojść do kolonizacji Marsa, wojny piątej lub szóstej generacji mogą być wojnami kosmicznymi między państwami lub korporacjami rywalizującymi o dostęp do surowców na Czerwonej Planecie. Należy się spodziewać, że będą to konflikty prowadzone przez maszyny i za pomocą maszyn – bezzałogowych statków kosmicznych. Wizję tego, jak może wyglądać potencjalna wojna o Mars, przedstawiono w scenach filmu science fiction z 2013 r. Gra Endera. W filmie tym dziesięcioletni chłopiec dowodził flotą inwazyjną złożoną wyłącznie z dronów kosmicznych, za pomocą których zniszczył macierzysty świat obcej formy życia zagrażającej Ziemi. Do wojny kosmicznej może dojść jednak znacznie wcześniej. Zdaniem Johnson-Freese, autorki książki Space Warfare in the 21st Century: Arming the Heavens, rywalizacja amerykańsko-chińska może doprowadzić do konfrontacji militarnej, a jednym z miejsc wykorzystywanych do działań wojennych będzie przestrzeń kosmiczna. Postuluje tym samym rozbudowę zdolności projekcji siły przez siły zbrojne USA celem uniknięcia „kosmicznego Pearl Harbour”.
Wizja możliwej konfrontacji w przestrzeni kosmicznej może skłonić światowe mocarstwa do opracowania nowych doktryn wojennych. W Stanach Zjednoczonych doktryna wojenna od lat 70. XX w. zmieniała się kilkakrotnie, począwszy od koncepcji „aktywnej obrony”, poprzez „bitwę powietrzno-lądową” (air-land battle), koncepcje zwalczania terroryzmu, koncepcje operacji w konflikcie o niskiej intensywności (low-intensity conflict), „bitwę powietrzno-morską” (air-sea battle) po koncepcję bitwy wieloobszarowej [t. 1] (multi-domain battle). Podobne intensywne zmiany zaszły w siłach zbrojnych Federacji Rosyjskiej i Chińskiej Republiki Ludowej, gdzie pojawiły się koncepcje wojny informacyjnej, wojny nieograniczonej, wojny buntowniczej, wojny nieliniowej oraz wojen limitroficznych. Nie należy wykluczać, że w przyszłości opracowana zostanie również koncepcja bitwy kosmicznej zawierająca takie elementy, jak: rodzaj i przykłady używanych broni kosmicznych, charakter wojny i jej możliwy scenariusz. Tematykę broni kosmicznej poruszyli m.in. B. Preston w publikacji Space Weapons Earth Wars i W.C. Martel w książce The Technological Arsenal. Emerging Defense Capabilities. Martel wśród technologii wojskowych używanych w kosmosie opisał broń laserową oraz statki kosmiczne wykorzystywane w celach cywilnych i wojskowych. Jego zdaniem lasery są i będą stosowane do oznaczania celów (space-based laser target desygnator), poszukiwania celów (space-based battlefield illumination), oceny strat po zakończonym ataku (battle damage assessment), monitoringu pogody czy jako element systemu do wykrywania ataków przeciwnika. Jako broń laser wykorzystywany jest również do ataku na cele wojskowe, tj.: satelity wroga, głowice atomowe, pociski antysatelitarne (space-based counterforce weapon), ponadto jako element systemu obrony przeciwrakietowej (space-based ballistic missile defense) oraz broń antysatelitarna (ground based laser antisatellite weapons, space-based antisatellite weapons). Oprócz laserów w przestrzeni kosmicznej w celach wojskowych wykorzystywane są także pojazdy kosmiczne w postaci satelitów lub pojazdów wielokrotnego użytku (reusable launch vehicle, RLV).
Pojazdy wielokrotnego użytku są rozwijane przez NASA i siły zbrojne USA od początku lat 90. XX w. Tylko między 1992 a 1997 r. siły powietrze USA zainwestowały 115 mln dolarów w badania poświęcone rozwojowi RLV. W tym samym czasie NASA przeznaczyła na ten cel więcej niż 1 mld dolarów. Przykładami pojazdów wielokrotnego użytku były m.in. wyprodukowany przez korporację McDonnell Douglas DC-X czy X-33 zaprojektowany przez inżynierów firmy Lockheed Martin. Głównym celem prac na RLV było poszukiwanie alternatywnych rozwiązań podróży w przestrzeń kosmiczną i ograniczenie kosztów funkcjonowania agencji takich jak NASA. Szybko jednak się okazało, że mogą być również wykorzystane do celów wojskowych, a dokładniej rozpoznania, uderzeń globalnych (global strike), serwisowania satelitów, globalnego transportu oraz kontroli przestrzeni komicznej. Wykorzystanie RLV do uderzeń globalnych miało umożliwić Stanom Zjednoczonym zdolność do szybkiej odpowiedzi militarnej na całym świecie w krótkim okresie. Broń tego rodzaju nie ma również ograniczeń w zasięgu, które występowały w przypadku pocisków Tomahawk i innych pocisków precyzyjnych wystrzeliwanych z okrętów podwodnych (1600–2400 km). W praktyce okazało się jednak, że rozwój RLV jest bardzo kosztowny, a katastrofa promu Kolumbia z 2003 r. doprowadziła do zaprzestania lotów wahadłowców w 2011 r. Pojazdami wielokrotnego użytku interesują się obecnie prywatne korporacje (SpaceX) i państwa takie jak Chiny.
O rosnącym znaczeniu przestrzeni kosmicznej i przygotowaniach do wojny kosmicznej przez siły zbrojne USA świadczy powołanie do życia w lutym 2019 r. przez prezydenta D. Trumpa sił kosmicznych oraz prowadzenie kolejnych ćwiczeń mających na celu ochronę amerykańskiej infrastruktury wojskowej w przestrzeni kosmicznej. Ćwiczenia takie odbyły się w sierpniu 2018 r. i polegały na manewrowaniu satelitami na niskiej orbicie okołoziemskiej, orbicie geostacjonarnej i średniej orbicie okołoziemskiej, unikaniu zderzenia z kosmicznymi śmieciami oraz ochronę ich przez cyberatakami. Wojska kosmiczne funkcjonują również od 1992 r. w ramach sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej i 2015 r. w ramach sił zbrojnych Chińskiej Republiki Ludowej.
S.S. Coerr, Fifth-Generation War: Warfare versus the nonstate, „Marine Corps Gazette” January 2009; J. Johnson-Freese, Space Warfare in the 21st Century: Arming the Heavens, Routledge, London–New York 2017; R. Kopeć, Broń antysatelitarna u progu drugiego etapu militaryzacji kosmosu, „Politeja” 2018, nr 2 (53); W. Lind, K. Nightengale, J.F. Schmitt, W. Sutton, The Changing Face of War: Into the Fourth Generation, „Marine Corps Gazette” October 1989; W.C. Martel, The Technological arsenal. Emerging defense capabilities, Smithsonian Institution Press, Washington–London 2001; K. Szocik, T. Wójtowicz, L. Baran, War or peace? The possible scenarios of colonising Mars, „Space Policy” 2017, vol. 42.