Zachowania informacyjne
(ang. information behaviour, human information behaviour) – wszelka aktywność człowieka związana z informacją, jej źródłami i kanałami przekazu, obejmująca także działania łączące się z reagowaniem na informację (zarówno aktywne, jak i bierne, intencjonalne i nieintencjonalne). Do zachowań informacyjnych włącza się m.in.: poszukiwanie informacji, ich wykorzystywanie, przekazywanie, unikanie i odrzucanie.
Zachowania informacyjne analizuje się zazwyczaj w dwóch ujęciach: jako zachowania związane z życiem codziennym (służące rozwiązywaniu codziennych problemów) lub jako zachowania związane z pracą zawodową (służące rozwiązywaniu problemów zawodowych, naukowych, profesjonalnych).
Wśród zachowań informacyjnych wyróżnia się:
- poszukiwanie informacji (ang. information seeking) – zbieranie informacji, powiązane z lokalizowaniem informacji i jej źródeł;
- wyszukiwanie informacji (ang. information searching, information retrieval) – obejmuje wyszukiwanie informacji w systemie informacyjno-wyszukiwawczym (np. w internecie, bazie danych);
- pozyskiwanie, zdobywanie informacji (ang. information gathering) – np. przypadkowe natykanie się na informację, gromadzenie informacji, zerknięcie na informację;
- wykorzystywanie informacji (ang. information use) – praktyczne działanie związane z informacją, także włączanie informacji do posiadanej wiedzy użytkownika informacji, manipulowanie informacją (zob. manipulacja informacją), rozpowszechnianie i zatajanie informacji;
- przetwarzanie informacji, selekcja i ewaluacja informacji;
- przekazywanie informacji (ang. information transfer);
- organizowanie informacji (ang. information organising);
- reagowanie na informację – np. spontaniczne dzielenie się informacją, dalsze poszukiwanie informacji, bierny odbiór informacji, niszczenie, ignorowanie i unikanie informacji.
Na zachowania informacyjne człowieka wpływają różnorodne czynniki: kognitywne i afektywne (np. emocje i motywacje), psychiczne i psychologiczne (np. system uczenia się, poglądy i wartości, poczucie własnej skuteczności), indywidualne czynniki kontekstowe (m.in. osobowość oraz potrzeby fizyczne, społeczne, kulturowe itd.), zawodowe i profesjonalne (związane np. z pracą zawodową), społeczne i demograficzne (np. płeć, wiek, status społeczny i ekonomiczny, poziom wykształcenia).
Do najważniejszych koncepcji i teorii zachowań informacyjnych należą m.in.: model zachowań informacyjnych T. Wilsona, proces wyszukiwania informacji C. Kuhlthau, koncepcja nadawania sensu rzeczywistości (sense-making) B. Dervin, teoria małych światów E. Chatman, koncepcja „zbierania jagód” (berry-picking) M.J. Bates, model tymczasowych miejsc informacyjnych K. Fisher, koncepcja horyzontów informacyjnych D. Sonnenwald, behawioralny model D. Ellisa, model zachowań informacyjnych w życiu codziennym R. Savolainena, ogólny model zachowań informacyjnych B. Niedźwiedzkiej, model zbierania informacji J. Krikelasa, ewolucyjny model zachowań informacyjnych A. Spink i J. Curriera.
Wyniki badań zachowań informacyjnych są wykorzystywane m.in. do doskonalenia systemów informacyjno-wyszukiwawczych oraz projektowania i wdrażania efektywnych systemów zarządzania informacją. Analizy wybranych zachowań informacyjnych są także prowadzone podczas audytu informacji (również audytu bezpieczeństwa informacji).
S. Cisek, Zachowania informacyjne – wybrane aspekty, „Biuletyn EBIB” 2017, nr 173, http://open.ebib.pl/ojs/index.php/ebib/article/view/536/691 [dostęp: 3.05.2019]; A. Mierzecka-Szczepańska, Badania zachowań informacyjnych, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2013; M. Krakowska, Zachowania informacyjne człowieka, [w:] Nauka o informacji, W. Babik (red.), Wydawnictwo SBP, Warszawa 2016; Theories of Information Behavior, K. Fisher, S. Erdelez, L. McKechnie (ed.), Information Today, Inc., New Jersey 2005.