Potencjał siły państwa
zdolność aktora do wpływania na zachowanie innego państwa w pożądanym dla siebie kierunku i do ustanawiania różnych form zależności.
Analizując elementy potencjału siły kraju, należy przede wszystkim zauważyć, że jest to jedna z najbardziej zbadanych kategorii w teorii stosunków międzynarodowych poprzez pryzmat problemu wojny i pokoju. W różnych nurtach politycznych siła państwa była postrzegana przez różne cechy i charakterystyki. Realiści widzieli siłę w triadzie: siła militarna, potencjał ekonomiczny i ideologiczny; idealiści skupiali się wyłącznie na potencjale wojskowym. Biorąc pod uwagę szybki rozwój technologii i nauki, zmiany geopolityczne na mapie świata oraz wahania w systemie stosunków międzynarodowych także ulegały zmianom podejścia do określania potencjału siły państwa, aktywnie aktualizował się jego arsenał, mechanizmy realizacji.
Znalazło to odzwierciedlenie w latach 70. i 80. XIX w. w realizmie strukturalnym lub neorealizmie opartym na tradycyjnych realistycznych poglądach na interes narodowy, walce o władzę i siłę państwa, którą rozpatrywano przez pryzmat trzech czynników: siły militarnej, możliwości gospodarczych i poziomu postępu technologicznego.
W warunkach procesów globalizacji i demokratyzacji neoliberaliści – J.S. Nye, R. Keohane, Ch. Alker, J.N. Rosenau, М. Nicholson, Ch. Lipson, S. Strange, A. Hirschman i in. – zaproponowali nowe podejście do koncepcji siły. W ich teoriach pojęcie siły kojarzy się z kształtowaniem współzależności między uczestnikami stosunków międzynarodowych. Według Nyeʼa „miękka siła” opiera się na trzech elementach: kulturze, wartościach politycznych i polityce zagranicznej. Jest to jedna z form strategii zagranicznej kraju, a także kompleksowy mechanizm oddziaływania poprzez system „atrakcyjnych preferencji”. Dlatego, zgodnie z koncepcją Nyeʼa, siła państwa dzieli się na „miękką” i „twardą”. Na arsenał zasobów „twardej” siły składają się potencjał wojskowy i gospodarczy. „Miękka siła” ma znacznie więcej zasobów – dyplomację kulturową, wizerunkową i publiczną. Skuteczność korzystania z tego arsenału zasobów w każdym kraju zależy od skutecznego połączenia narzędzi z tych dwóch bloków i ich synergii, tzn. strategię smart power.
Wielokrotnie naukowcy próbowali uzyskać matematyczną ocenę potencjału siły państwa. Ogólna wersja formuły jest następująca: SP = M + Pw + Pz + Еw + Еz + Sp + Іw + Іz (gdzie: SP – siła państwa w stosunkach międzynarodowych; M – militarna siła państwa; Pw – wewnętrzna siła polityczna państwa; Pz – zagraniczna siła polityczna państwa; Еw – wewnętrzna siła gospodarcza państwa; Еz – zewnętrzna siła gospodarcza państwa; Sp – wskaźnik soft power/miękka siła; Іw – wewnętrzna siła informacyjna państwa; Іz – zagraniczna siła informacyjna państwa). A. Orgański oraz J. Kugler zaproponowali formułę pomiaru siły państwa jako iloczyn, w którym czynnikami są PKB kraju i jego potencjał polityczny.
W pozycjach ideologów neomarksizmu (I. Wallerstein, A. Frank, F. Cardoso) siła jest złożoną koncepcją, która obejmuje elementy ekonomiczne, polityczne i społeczne. Jednak główna rola jest nadal przypisywana gospodarce. K. Knorr, zwracając uwagę na długoterminowe wskaźniki siły, również uważa rozwój gospodarczy za najbardziej odpowiednie odzwierciedlenie potęgi państwa. Pomimo dużej liczby interpretacji potencjału siły kraju i zidentyfikowania jej składników wciąż nie ma wśród naukowców zgody co do jedynej słusznej definicji tego zagadnienia. Zbyt duże zasoby nie zawsze pozwalają na efektywne korzystanie z nich. Całkiem dokładnie wypowiedział się na ten temat R. Keohane: „Naszym błędem jest to, że odmawiamy zrozumienia faktu, że najsilniejsze państwa, które kiedykolwiek istniały na planecie, mogą być podatne na małe grupy terrorystyczne według modeli asymetrycznej współzależności”. Wojskowa agresja Federacji Rosyjskiej na wschodzie Ukrainy, aneksja Krymu, wojna w Syrii wyraźnie pokazały wpływ zasady asymetrii nie tylko w stosunku do potencjału wojskowego, ale także informacyjnego.
I.P. Davydov, Poniatie «zhestkoi» i «miagkoi» sily v teorii mezhdunarodnykh otnoshenii, „Mezhdunarodnye protcessy” 2005, T. 2, http://intertrends.ru/system/Doc/ArticlePdf/1231/OGZnZH5oNk.pdf [dostęp: 28.04.2019]. R.O. Keohane, Power and governance in a partially globalized world, Routledge, London 2002; J.S. Nye, Soft Power: The Means to Success in World Politics, Public Affairs Group, New York 2004; O. Rohovyk, Teoretychni aspekty vyznachennya syly derzhav u mizhnarodnykh vidnosynakh. Zbirnyk naukovykh prats’, „Hileya: naukovyy visnyk” 2015, Vypusk 93; M. Tsiurupa, Poniattia «m’iakoi syly» derzhavy ta osoblyvosti yii zastosuvannia v suchasnii svitovii politytsi, „Naukovi zapysky Instytutu politychnykh i etnonatsionalnykh doslidzhen im. I.F. Kurasa NAN Ukrainy”, Vypusk 36, Znannia Ukrainy, Київ 2007; O. Wasiuta, Soft power (miękka siła), [w:]Vademecum bezpieczeństwa, O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć (red.), Libron, Kraków 2018; Н. Нікулішин, Поняття сила у сучасних теоріях міжнародних відосин, „Українська національна ідея: реалії та перспективи розвитку” 2013, випуск 25.