Demokracja informacyjna
(ang. information democracy) – najnowsza forma demokracji, która daje możliwość brania udziału w podejmowaniu decyzji przez sieci informacyjno-komunikacyjne i bezpośrednie uczestnictwo w politycznym życiu społeczeństwa. Macierz demokracji informacyjnej składa się z takich elementów, jak demokracja elektroniczna, teledemokracja, cyberdemokracja, wirtualna demokracja, demokracja cyfrowa i inne.
Termin „demokracja informacyjna” został wprowadzony do użytku naukowego przez francuskiego polityka i politologa M. Rockara pod koniec XX w. Naukowiec nie zagłębiał się w konwencjonalną interpretację demokracji jako władzy większości, lecz skoncentrował się na prywatnym aspekcie stosunków społeczno-politycznych – obszarze, gdzie, jego zdaniem, powstaje nowa, rzeczywista forma demokracji. Ponieważ demokracja wiąże się ze swobodnym wyrażaniem woli ludu i równymi, otwartymi wyborami władz, rozważa on omawiane pojęcie jako element systemu wyborczego. Trzonem demokracji informacyjnej jest rzeczywistość relacji między wybieranymi osobami, mediami i wyborcami. Nowością tej teorii jest zidentyfikowanie przez autora dwóch głównych elementów – powszechnego prawa wyborczego i wolnej informacji – z koniecznością ich zastosowania bez manipulacji i kłamstwa politycznych technologów. Naturalnie, najbardziej sprawiedliwi i demokratyczni obywatele mogą realizować swoje wyborcze prawa tylko pod warunkiem wolnego rozpowszechnienia informacji, braku politycznych zakazów, cenzury, politycznego terroru itp. Według Rockara demokracja jest nie tylko znakiem na karcie do głosowania. Także komunikowanie wyborów obywateli odbywa się za pośrednictwem informacji, dlatego media nazywane są czwartą władzą. Pojęcia „demokracja informacyjna” i „informacyjna teoria demokracji” należy rozróżniać. Ta ostatnia jest interpretowana jako interdyscyplinarny kierunek naukowy, który bada możliwości technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu zwiększenia skuteczności społecznej, gospodarczej i innych form interakcji, a także dąży do zrozumienia roli demokracji w społeczeństwie informacyjnym. W praktycznym rozumieniu celem informacyjnej teorii demokracji są optymalizacja instytucji demokratycznych w ramach istniejącego systemu politycznego i rozwój e-demokracji.
Podstawą powstania demokracji informacyjnej byłateoria przejścia od społeczeństwa przemysłowego do społeczeństwa informacyjnego ugruntowana przez J. Nesbita w 1982 r. Koncepcję tego ostatniego można wykorzystać jako podstawę pojęciową do badania demokracji informacyjnej w przestrzeni politycznej jako systemu związków komunikacyjnych. Teoria ta – jako paradygmat rozwoju społecznego – połączyła wszystkie najlepsze osiągnięcia ludzkości, dała impuls do pozytywnego przesunięcia w nietechnicznych dziedzinach ludzkiego życia, także w politologicznych badaniach.
Według Nesbita z czasem rozwój sieci medialnej doprowadził do tego, że technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) są wykorzystywane do informowania obywateli o szerokim zakresie zagadnień dotyczących różnych aspektów życia, do omawiania projektów ustaw i innych aktów prawnych w procesie przygotowywania i przyjmowania politycznych decyzji. Komunikacja osiągnęła nowy poziom rozwoju i jest w tej formie niezbędna przede wszystkim władzy.
Wśród współczesnych koncepcji demokracji informacyjnej można wyodrębnić dwa kierunki: demokrację bezpośrednią i demokrację komunitarną. Przedstawiciele pierwszego na ogół podążają za kursem zaplanowanym przez I. Masudę, rozwijając idee demokracji bezpośredniej. Wśród zwolenników podejścia komunitarnego w kontekście koncepcji demokracji informacyjnej należy wymienić A. Etsjoni i H. Reinholda, którzy uważali, że internet stał się wygodnym miejscem spotkań dla różnych grup według interesów, społeczności zawodowych, stowarzyszeń konsumentów itp. Społeczności internetowe pojawiają się wokół pewnych zasobów elektronicznych i wynikają z naturalnego pragnienia człowieka do komunikowania się z ludźmi o podobnych poglądach.
Taki rodzaj ludowładztwa jak informacyjna demokracja ma charakter partycypacyjny (demokracja udziału) i deliberatywny (demokracja dyskusji), który otwiera nowe horyzonty dla realizacji polityki krajowej i w systemie stosunków międzynarodowych. Partycypacja nowej demokracji polega na tym, że najnowsze technologie informacyjno-komunikacyjne ze względu na swój instrumentalny charakter otwierają możliwości realizacji praw człowieka, woli i interesów, które są podstawą demokracji bezpośredniej. Dzięki nowym technologiom indywiduum może zawsze dostać jakąkolwiek społecznie lub indywidualnie znaczącą informację i wziąć udział w podejmowaniu decyzji politycznych. Jednocześnie taka demokracja jest a priori typem elitarnym, ponieważ przewiduje pewną wiedzę, umiejętności i zdolności, bez których nie można pracować ze środkami informacyjno-komunikacyjnymi. Problem ten można rozwiązać na dwa sposoby – albo intelektualizacją mas, albo przez tradycyjną delegację uprawnień na wąską merytokratyczną (najlepszą, kompetentną w tym zakresie) elitę.
Drugi aspekt podejmowania decyzji w demokracji informacyjnej odnosi się do deliberatywności, czyli procedury możliwie najszerszego omawiania ważnych społecznie kwestii. W świetle współczesnych fundamentalnych opracowań. To nie tylko konsensusowa teoria demokracji, a także w szerszym sensie teoria konstruktywizacji międzyludzkiego (komunikacja międzyludzka) i transpersonalnego (komunikacja rządowa) dialogu, oparta na wysokim poziomie poinformowania podmiotów w kwestiach istotnych społecznie oraz rozwoju i implementacji optymalnej na ten czas politycznej decyzji. Z kolei wybór kryteriów optymalności i wydajności należy już do dziedziny cybernetyki. Pojęcia te tworzą system cech demokracji informacyjnej jako kategorii politycznej nauki i stosowanego modelu polityki.
M. Castells odegrał ważną rolę w rozwoju koncepcji „kryzysu demokracji przedstawicielskiej”, której cechami wyróżniającymi są kompleksowa analiza przyczyn i skutków tego kryzysu oraz opracowanie zaleceń dotyczących jego pokonania. Badacz jest również uważany za jednego z założycieli koncepcji demokracji informacyjnej, której istotą jest tworzenie „państw lokalnych”, powstających wskutek decentralizacji i regionalizacji państw narodowych, wprowadzenia e-rządu i e-samorządu, prowadzenia e-wyborów, e-referendów i innych.
Information & Democracy Commission, International Declaration od Information and Democracy, November 2018; A. Митко, Інформаційна демократія: реалії та виклики часу, Східноєвропейський національний університет імені Лесі Українки, Вежа–Друк, Луцьк 2014; Україна й інформаційна демократія: новий вимір політики. „Українська національна ідея: реалії та перспективи” 2014, no. 26; A. Mytko, Model technokratyczny demokracji informacyjnej. Osobliwości i problemy stosowania, „Historia i Polityka” 2014, nr 11 (18); The Promotion of Democracy Through Access to Information: Bolivia, The Carter Center , Atlanta 2014; Н. Ржевська, Вплив інформаційного суспільства на формування категоріального апарату політичної науки: інформаційна демократія як політична категорія, «Вісник Львів. ун-ту. Філософсько-політологічні студії». 2010. Вип. 1; Х.Северінсен, Інтернет, демократія та свобода вираження, Виступ на круглому столі «Презентація Європейського Діалогу з управлінні Інтернетом», (Верховна Рада України, 11 квітня 2012 р.); Современное государство и вызовы постиндустриального общества, Law.net.ru (dostęp 22.04.2019).