Agencje prasowe (informacyjne)
funkcjonujące obecnie pojęcie „agencje informacyjne” jest wynikiem transformacji powstałych w na przełomie XIX i XX w. w obrębie agencji prasowych, korzystających z drukowanych nośników rozpowszechniania informacji. W tradycyjnym rozumieniu agencje informacyjne traktowane były jako jeden z rodzajów agencji prasowych, który w XX w. sprowadzano wyłącznie do rozpowszechniania wiadomości. Współcześnie w literaturze polskiej i zagranicznej pojęcia „agencja prasowa” oraz „agencja informacyjna” stosuje się często synonimicznie (w angielskim odpowiedniku „press agency”, „news agency” czy „information agency”). Stosuje się także zapis „agencje prasowo-informacyjne”, podkreślając równorzędność znaczeniową tych pojęć.
Agencja prasowa rozumiana jest przez R. Borkowskiego jako „instytucja, która gromadzi, opracowuje i rozpowszechnia informacje dla potrzeb środków masowego przekazu”. Podobną definicję proponuje M. Hamer, podkreślając, że zgromadzone informacje rozpowszechniane są w różnych mediach w skali lokalnej, regionalnej, krajowej lub międzynarodowej. Agencje prasowe w swej pierwotnej postaci gromadziły i rozpowszechniały informacje pochodzące z kraju i spoza jego granic. Początkowo korzystały ze środków masowego przekazu, do których wówczas zaliczano głównie prasę, radio i telewizję, a później także techniki druku, fotografię oraz gazetę elektroniczną. Borkowski określił agencję prasową ogniwem, które pośredniczy pomiędzy rynkiem informacji obejmującym całą kulę ziemską a rynkiem prasy, który przy dzisiejszym, można już powiedzieć powszechnym, zasięgu środków masowego przekazu obejmuje praktycznie całą ludzkość.
Terminem „agencja prasowa” określano instytucję, która pozyskiwała informacje oraz przekazywała je redakcjom prasowym na podstawie zawieranych z nimi umów. To właśnie te dwie cechy: gromadzenie oraz rozpowszechnianie informacji, stanowią istotę agencji prasowej i umożliwiają odróżnienie jej od pozostałych instytucji.
Przedmiotem działalności tak rozumianych agencji prasowych są w ujęciu Borkowskiego informacje utożsamiane z przekazem słownym, dźwiękowym lub obrazowym. Są one pozyskiwane, a następnie – po ich opracowaniu, tj. selekcji i uzupełnieniu – przekazywane innym instytucjom, upowszechniającym je społeczeństwu. Stąd też pojawiły się określenia informacji agencyjnej wejściowej oraz informacji agencyjnej wyjściowej. Agencja prasowa w tym kontekście pełni rolę pośrednika w obrocie informacją.
Agencje prasowe rozwinęły się w krajach kapitalistycznych na przełomie XIX i XX w. Najstarszą założył w 1835 r. C.L. Havas; po 1860 r. oferowała ona swoje informacje 12 gazetom francuskim. Kolejną otworzył w 1851 r. były pracownik agencji Havasa, Julius Reuter. Nawiązał on współpracę z czasopismami „Times” oraz „Morning Advertiser” i przesyłał informacje z Paryża do Londynu. Trzecią agencją, konkurującą z Havasem i Reuterem, było istniejące od 1849 r. niemieckie biuro B. Wolffa. Wymienione instytujcje określa się w literaturze „wielką trójką”. Konkurowała z nimi powstała w 1848 r. amerykańska Associated Press. Dopiero pierwsza wojna światowa przerwała współpracę „wielkiej trójki”, powodując wzrost popytu na informacje pochodzące z agencji prasowych USA. Porozumienie o współpracy pomiędzy Havasem i Reuterem zostało odnowione w 1919 r., a rok później dołączył do nich Wolff.
Rewolucję w funkcjonowaniu agencji prasowych wywołały zmiany w technice przekazywania informacji. Pierwsza wiadomość przesłana w 1919 r. za pomocą radiotelegrafu była słyszana na całym świecie; do jej dostarczenia wystarczyły sekundy. Poprzednie telegramy, przesyłane za pośrednictwem kabla, po kilku minutach docierały zaledwie do jednego adresata. W konflikcie pomiędzy telegrafem a radiem zwycięzcą okazało się radio.
Agencje prasowe początkowo (w XIX w.) przekazywały informacje za pośrednictwem gołębi pocztowych, następnie – telegrafem świetlnym, wreszcie – elektrycznym Morse’a. Wraz z upływem czasu ulegał skróceniu okres pomiędzy otrzymaniem przez agencję informacji a jej przekazaniem innym odbiorcom. Źródłem informacji dla agencji prasowych były: prasa krajowa i zagraniczna, serwisy zagranicznych agencji prasowych, radio i telewizja, komunikaty rządowe, placówki zagraniczne, reporterzy i korespondenci oraz oddziały krajowe agencji.
Wśród typów agencji prasowych wyodrębnianych w latach 70. XX w. R. Borkowski wskazał agencje telegraficzne (zakładane w XIX i na początku XX w., np. Polska Agencja Telegraficzna, która powstała w 1918 r.), prasowe (np. Polska Agencja Prasowa – PAP, założona w 1944 roku) oraz informacyjne (np. Allgemeiner Deutscher Nachrichtendienst). W tradycyjnym ujęciu agencje informacyjne koncentrowały się na rozpowszechnianiu wyłącznie informacji prostych. Rozwój agencji prasowych spowodował jednak ich dalszą specjalizację. W ten sposób powstały agencje: informacyjne, publicystyczne, fotograficzne oraz reklamowe (ogłoszeniowe).
Informacyjne agencje prasowe pozyskują wiadomości, dokonują ich selekcji i uzupełnienia, a następnie rozpowszechniają je w postaci informacji prostej lub rozszerzonej. Ze względu na ich zasięg dzielono je na agencje krajowe (np. PAP), regionalne oraz światowe (np. Reuter w Wielkiej Brytanii czy Associated Press w USA). Agencje publicystyczne pozyskują, opracowują i rozpowszechniają „korespondencje zagraniczne i krajowe oraz artykuły problemowe z różnych dziedzin życia kraju, reportaże, komentarze, felietony oraz opracowania źródłowe, dokumentacyjne – słowne i obrazowe”. W drugiej połowie XX w. pełniły także funkcję propagandową, informując o osiągnieciach danego kraju. W tym okresie dokonał się także podział agencji publicystycznych na agencje ekonomiczne, finansowe, sportowe, turystyczne i artystyczne (ze względu na tematykę materiałów prasowych) oraz na agencje np. robotnicze, katolickie czy narodowościowe (ze względu na społeczność, do której kierowano materiał prasowy). Fotograficzna agencja prasowa gromadziła i utrwalała obrazy, które wykorzystywane były przez prasę, kroniki filmowe oraz telewizję. Działy fotografii były także elementem składowym krajowych agencji prasowych (pierwsze takie działy pojawiły się na początku XX w.), ale te ostatnie stanowiły także autonomiczny rodzaj agencji prasowych. Reklamowe agencje prasowe od początku swego funkcjonowania gromadziły ogłoszenia i informacje reklamowe, dokonywały ich opracowania, by uczynić je bardziej atrakcyjnymi dla odbiorcy, oraz udostępniały je środkom masowego przekazu.
Istnieje także podział agencji pod względem ich statusu na oficjalne, półoficjalne i nieoficjalne agencje rządowe, a także agencje prywatne. Agencje oficjalne reprezentują stanowisko rządu, podczas gdy półoficjalne i nieoficjalne pozostają pod jego silną inspiracją. To władza ustala ich metody działania, skład personalny oraz rozdziela środki finansowe. Pełnią one wiele funkcji, w tym informacyjną (wówczas, gdy zajmują się pozyskiwaniem i dystrybucją informacji, umożliwiając odbiorcom odpowiedź na pytania: co?, gdzie?, kiedy?, jak?, dlaczego?) oraz polityczną (gdy prezentują informacje dostosowane „do potrzeb i tendencji ideowo-politycznych środowiska, społeczeństwa, narodu”, służąc tym samym różnym grupom społecznym). Agencje prywatne dzielą się na kilka grup: agencje ogólnoinformacyjne (np. Katolicka Agencja Prasowa, Polska Agencja Agrarna czy Żydowska Agencja Telegraficzna), lokalne (skoncentrowane na problematyce charakterystycznej dla danego regionu), zajmujące się problematyką specjalistyczną (np. kwestiami gospodarczymi, samorządowymi, sportowymi, rolniczymi czy sprawami mniejszości narodowych) oraz biuletyny, które publikują rozmaite instytucje i organizacje naukowe, gospodarcze, polityczne czy społeczne.
Tradycyjne agencje prasowe w pierwszej połowie lat 90. XX w. zaczęły przenosić swoją działalność do cyberprzestrzeni, a określenie „agencje informacyjne” ewoluowało do sformułowania „internetowe agencje informacyjne”. Współczesne elektroniczne agencje informacyjne (e-agencje) to agencje, które wykorzystują „internet do dystrybucji swoich produktów i usług, a także – jako sposób na dotarcie do nowych odbiorców”. Stosują one przekaz oparty na elementach multimedialnych, takich jak np. dźwięk lub obraz. Współcześnie są to w większości agencje interaktywne, które pozwalają odbiorcy angażować się w odczytywanie i/lub tworzenie materiałów, co zasadniczo odróżnia je od powstałych na przełomie XIX i XX w. agencji prasowych. Do agencji funkcjonujących w cyberprzestrzeni dołączyły jedne z najstarszych polskich agencji. Polska Agencja Prasowa zaczęła wykorzystywać internet w 1994 r., a w 1997 zaczęła publikować „Dziennik Internetowy PAP”. Był on pierwszą internetową gazetą codzienną w Polsce, która nie miała swojego papierowego odpowiednika. Obecnie PAP wykorzystuje satelitę, internet, kanał RSS i obsługuje portal Interia.pl oraz radio rmf.fm. Ogólnopolskie i regionalne media korzystają z Codziennego Serwisu Informacyjnego PAP, który uzupełnia Codzienny Serwis Fotograficzny. Szeroka oferta multimedialna PAP obejmuje także infogalerie, materiały filmowe (np. wywiady), aplikacje przeznaczone dla portali internetowych, telewizji oraz na smartfony. PAP prowadzi także portale internetowe, np. Serwis Samorządowy PAP, Serwis Ekonomiczny PAP, Nauka w Polsce czy Dzieje.pl.
Borkowski, Informacyjne, agencje prasowe, Ośrodek Badań Prasoznawczych RSW „Prasa-Książka-Ruch”, Kraków 1976; T. Goban-Klas, P. Sienkiewicz, Społeczeństwo informacyjne. Szanse, zagrożenia, wyzwania, Wydawnictwo Fundacji Postępu Telekomunikacji, Kraków 1999; M. Hamer, Trading on Trust: News Agencies, Local Journalism and Local Media, [w:] Local Journalism and Local Media: Making the Local News, B. Franklin (ed.), Routledge Taylor & Francis Group, London and New York 1998; R. Piasecka-Strzelec, Metody i techniki upowszechniania informacji przez współczesne polskie agencje informacyjne, „Studia Medioznawcze” 2014, nr 3 (58), s. 55-64; R. Piasecka-Strzelec, Przekształcenia i zmiany w agencjach informacyjnych w Polsce, „Studia Medioznawcze” 2016, nr 3 (66); E. Rudziński, Informacyjne agencje prasowe w Polsce 1926-1936, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.