Operacje psychologiczne

(psychological operations, PSYOPS) – stanowią planowane wykorzystanie różnorodnych środków komunikacji, mające na celu przekazanie określonych informacji i danych (za pomocą różnych narzędzi) do przeciwnika zagranicznego, aby oddziaływać na jego emocje, motywy, obiektywne rozumowanie, a ostatecznie na zachowanie zagranicznych rządów, organizacji, grup i jednostek. W końcowej formie są „efektem informacyjnym”.

Ich zadaniem jest narzucenie lub wzmocnienie danego nastawienia lub zachowania, które pokrywa się z założeniami przeprowadzającego te operacje kraju lub jego sojuszników. W sytuacji ich właściwego zastosowania zniechęcają do działań wojennych lub osłabiają morale przeciwnika, tym samym ochraniają życie sił własnych lub sił zaprzyjaźnionych. Są one częścią szerokiego wachlarza instrumentów oddziaływania państw na inne podmioty stosunków międzynarodowych, oprócz narzędzi politycznych, gospodarczych, wojskowych czy kulturowych. Instrumenty PSYOPS zmieniają się wraz z postępem technologicznym, jednak ich natura i cele pozostają niezmienne.

Najwyższą skuteczność operacje psychologiczne mogą osiągnąć w sytuacji oddziaływania na ludzi:

• o niskim poziomie edukacji;
•  przyjmujących informacje bezkrytycznie;
•  oczekujących korzyści ze zmiany danego stanu rzeczy;
•  chcących wierzyć propagandzie;
•  niechcących analizować motywacji własnej lub przeciwnika.

Działania z zakresu operacji psychologicznych obejmują m.in.:

• rekrutację przywództwa/kierownictwa politycznego lub wpływowych jednostek;
• infiltrację – wyszukiwanie ludzi przydatnych do prowadzonej operacji psychologicznej, PSYOPS;
• propagandę jako oddziaływanie na emocje;
• budowę wyspecjalizowanych zespołów, struktur i organizacji do prowadzenia kampanii informacyjnych i propagandowych;
• rekrutację tajnych pracowników (m.in. w obszarach prawa, mediów, wojska, kierownictwa w sektorze prywatnym);
• przekupywanie urzędników, polityków, artystów itp.;
• organizację i kontrolę przez swoich ludzi wydarzeń masowych, organizacji, związków zawodowych, stowarzyszeń branżowych itp.;
• pozwy i procesy sądowe w kraju, za granicą i na poziomie międzynarodowym wymierzone w przeciwnika, w tym w jego firmy sektora prywatnego;
• ataki finansowe, w tym szerokie spektrum aktywności giełdowej lub w sektorze bankowym.

Operacje psychologiczne same w sobie nie stanowią żadnej siły, ale są czynnikiem, który tę siłę fizyczną wzmacnia. Ich wartością jest funkcjonowanie głównie poza sferą fizyczną i odwoływanie się do różnego rodzaju emocji i uwarunkowań psychicznych czy intelektualnych podmiotów oddziaływania, takich jak: wierzenia, upodobania, siła, słabości, motywy, ambicje itp.).

W odniesieniu do ich założeń i możliwości mogą mieć zasięg lokalny, regionalny lub globalny. Mogą być ukierunkowane także na własnych obywateli czy struktury państwowe (jak żołnierze czy aparat administracyjny). Pośrednio są także w stanie wspierać dowództwo lub przywódców politycznych.

Główne zadania PSYOPS określane są jako:

• rozwój, do którego zalicza się wybór celów operacji, wsparcie, konceptualizację, wybór idei, przygotowanie rekomendacji dla danych aktywności, przygotowanie analizy docelowego audytorium, ocenę propagandy i działań kontrpropagandowych, przygotowanie danych produktów informacyjnych itp.;
• projektowanie, które obejmuje kontynuację projektu po fazie rozwoju, czyli tworzenie prototypów wizualnych, dźwiękowych i audiowizualnych;
• produkcję, która stanowi transformację zatwierdzonego prototypu produktu oddziaływania psychologicznego i dostosowanie do form różnego rodzaju mediów, w zależności od przyzwyczajeń czy preferencji docelowego audytorium; część tej produkcji może być skierowana ku sektorowi prywatnemu, a część pozostaje pod ścisłym nadzorem służb odpowiadających za kontrolę (tactical control, TACON, lub kontrolę operacyjną, czyli operational control, OPCON, w zakresie operacji psychologicznych);
• rozpowszechnianie – obejmujące dostarczenie produktów stosowanych w operacji psychologicznej bezpośrednio do docelowego audytorium. Struktury odpowiadające za operacje psychologiczne powinny wykorzystać jak najwięcej różnych mediów i metod, aby osiągnąć jak najlepszy efekt;
• ewaluacja, która obejmuje mierzenie efektywności działań w kontekście zakładanych celów.

Operacje psychologiczne mogą być stosowane jako:

• wsparcie dla działań dyplomatycznych prowadzonych przez państwo;
• wsparcie państwowych zabiegów informacyjnych;
• wsparcie dla działań prowadzonych w ramach operacji wojskowych;
• przeciwdziałanie terroryzmowi;
• operacje ewakuacji niekinetycznej;
• obrona wewnętrzna innych państw (foreign internal defense, FID);
• wojna niekonwencjonalna (w tym przygotowanie podstaw operacji czy wykorzystanie jednostek specjalnych);
• wsparcie humanitarne (w tym jako pomoc dla ofiar tragedii czy konfliktów zbrojnych, w ujęciu propagandowym);
• operacje wsparcia (wykorzystanie sił zbrojnych do wsparcia władz cywilnych w kraju lub za granicą w sytuacjach przerastających ich możliwości).

Operacje psychologiczne prowadzone są na następujących szczeblach: taktycznym (tactical, psychological operations), operacyjnym (operational, psychological operations) i strategicznym (strategic, psychological operations).

Wyróżnia się i cztery kategorie wojny psychologicznej:

1. Operacje przeciwko woli narodowej.
2. Operacje przeciwko dowództwu przeciwnika.
3. Operacje przeciwko żołnierzom.
4. Konflikt kulturowy.

Operacje przeciwko woli (counter-will operations) mają dwie formy: formę „zaakceptujcie nas jako przyjaciół” i formę „żelaznej pięści” na zasadzie szantażu. Operacje przeciwko woli sprowadzają się do zbudowania zaufania do danego medium i jego późniejszego wykorzystywania.

Operacje przeciwko dowództwu (counter-commander operations) są ukierunkowane na zmylenie i dezorientację. Dowódcy będący instrumentami przekazywania woli politycznej podwładnym z gruntu mają być odporni na emocje i mają podejmować samodzielne decyzje, a przeciwnik będzie się starał zmienić, modyfikując obraz rzeczywistości, środowiska i okoliczności ich podejmowania. Wpływa to przede wszystkim na stany emocjonalne i procesy poznawcze decydentów. Im większe oddziaływanie na okoliczności, tym trudniejsze podejmowanie decyzji.

Operacje przeciwko żołnierzom (operations against troops/counterforces operations) polegają na wykorzystywaniu metod psychologicznychdo wpływania na jednostki wojskowe (żołnierzy) przeciwnika. Wpływ ten jest nakierowany na wzbudzanie strachu przed śmiercią lub utratą bliskich oraz wykorzystywanie resentymentów.Głównym zadaniem tych operacji będzie tu przede wszystkim docieranie do żołnierzyprzeciwnika z daną informacją przekazem radiowym, telewizyjnym, w formiepapierowej (ulotki) lub bezpośredni. Przekaz będzie tym skuteczniejszy, im bardziejzostanie ukierunkowany, spersonifikowany.

Konflikt kulturowy (cultural conflict) wykorzystuje szeroką gamę instrumentów i ma wiele poziomów. Polega na antagonizowaniu grup społecznych lub wspieraniu określonego podejścia wspołeczeństwie, poczucia zagrożenia lub spokoju. W tego rodzaju działaniach wykorzystuje się różnice w podejściu do własnej kultury, poczucietożsamości narodowej czy patriotyzmu, przywiązanie do tradycji.

Marek Pietrzyk

A. Lelonek, Wojna informacyjna, operacje informacyjne i psychologiczne, https://capd.pl/images/dokumenty/05PL_Lelonek.pdf [dostęp: 28.04.2019], Psychological Operations, „Field Manual” no. 3–05.30, https://fas.org/irp/doddir/army/fm33-1.pdf [dostęp: 28.04.2019]; Psychological Operations in Guerrilla Warfare, The Federation of American Scientists, http://fas.org/irp/cia/guerilla.htm [dostęp: 28.04.2019]; Psychological Operations. Tactics, Techniques, and Procedures, https://fas.org/irp/doddir/army/fm3-05-301.pdf [dostęp: 28.04.2019].