Operacje propagandowe

zaplanowane i celowe działania zmierzające do ukształtowania określonych poglądów i zachowań zbiorowości ludzkiej lub jednostki poprzez zręczne operowanie obrazami, sloganami i symbolami, odwołujące się do ludzkich uprzedzeń i emocji.

Inna definicja operacji propagandowych to zaplanowane i celowe, zręczne posługiwanie się komunikowaniem pewnego punktu widzenia, mającym na celu skłonienie odbiorcy do dobrowolnego uznania tego punktu widzenia za swój.

W innym ujęciu operacje propagandowe są działaniami nakierowanymi na „celowe upowszechnianie wiadomości, opinii, poglądów, teorii, wyjaśniających otaczającą rzeczywistość i zjawiska życia społecznego”.

Kolejna definicja tego pojęcia, bardziej utożsamiana z pojęciem propagandy, jest powiązana z techniką wpływania na zachowania obywateli, kierowania opinią publiczną i manipulowania nią i opiera się na najnowszych osiągnięciach naukowych i wynikach badań empirycznych w zakresie psychologii społecznej, socjologii, politologii, teorii komunikowania i innych naukach społecznych. Sam termin „propaganda” kojarzony jest z propagandą reżimów totalitarnych i dotyczy praktyki okłamywania całych społeczeństw przez władze państwowe. Jako taka skierowana jest do potencjalnego przeciwnika lub opinii międzynarodowej, ale przede wszystkim do własnego społeczeństwa. Polega na celowej i zaplanowanej manipulacji intelektualnej i emocjonalnej z użyciem jednostronnych, niewłaściwych etycznie lub nawet całkowicie fałszywych argumentów i wiąże się ściśle z użyciem dezinformacji. W swych założeniach zmierza do upowszechnienia trwałych postaw społecznych poprzez narzucenie odbiorcom określonych treści i zmuszenie do ich przyjęcia oraz stanowi jeden z elementów indoktrynacji. Propagandę wiąże się najczęściej z materiałami i treściami przygotowywanymi przez władze danego kraju w celu zmiany świadomości i przekonywania do postaw zgodnych z tzw. racją stanu.

W języku potocznym utrwaliło się wartościujące znaczenie terminu „propaganda” jako synonimu stosowania kłamstw, półprawd, manipulacji, stanowiących przeciwieństwo informacji, refleksji i dyskusji. Często propagandą nazywa się zabiegi marketingu politycznego.

Propaganda obejmuje szeroki zakres form przekazywania treści nakierowanych na zmianę poglądów i zachowań zbiorowości ludzkiej. Może to być sztuka wizualna polegająca na używaniu zrozumiałych i powszechnie znanych symboli, przedmiotów, fotografii, muzyki, radia, telewizji i internetu (ceberprzestrzeń), języka ciała, tańca, literatury, teatru, kina.

Ogólną zasadą propagandy jest apelowanie do emocji, a nie do rozumu.

Wyróżnia się następujące rodzaje „propagandy”:

•  propagandę białą (biała, szara i czarna propaganda [t. 1]), której zamiary i źródła są jawne;
•  propagandę szarą, której intencje i źródła nie są jednoznaczne i jawne;
•  propagandę czarną – produkowaną przez wroga i zazwyczaj sprawiającą wrażenie przygotowanej przez cel, którego dotyczy.

W ostatnich latach (2018–2019) Federacja Rosyjska, stosując propagandę we wszystkich wymiarach środowiska informacyjnego: fizycznym, wirtualnym i kognitywnym, wykorzystuje rozbudowany aparat informacyjny, jakim są państwowe media, tzw. liderzy opinii, agenci wpływu, ale również komórki zdolne do prowadzenia złożonych operacji propagandowych, w tym psychologicznych, oraz służby specjalne. Rosyjska ingerencja w środowisko informacyjne ma na celu stworzenie trwałych warunków poznawczych u atakowanych grup i społeczeństw. Polskojęzyczne środowisko informacyjne jest stale poddawane oddziaływaniu rosyjskich ośrodków propagandowych.

Główne narracje i manipulacje przekazem informacyjnym dystrybuowane w Polsce obejmują:

1. przedstawianie negatywnego obrazu polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych oraz państw NATO;
2. kreowanie pozytywnego obrazu relacji oczekiwanych pomiędzy Polską a Federacją Rosyjską;
3. deprecjację zdolności obronnych Polski;
4. kształtowanie negatywnego wizerunku Ukrainy w kontekście relacji z Polską;
5. kształtowanie negatywnego obrazu Unii Europejskiej;
6. kształtowanie negatywnego obrazu działań podejmowanych przez państwa Unii Europejskiej w relacjach z Federacją Rosyjską;
7. dezawuowanie polskiej państwowości, kształtowanie negatywnego wizerunku Polski;
8. budowanie negatywnego obrazu imigracji i uchodźców;
9. manipulowanie obszarem informacji związanych z sektorem energetycznym Polski.

Wykaz ten nie obejmuje bieżących, zmiennych operacji i publicystyki, która jest reakcją na aktualne wydarzenia na arenie międzynarodowej lub w obszarach zainteresowania rosyjskiego aparatu propagandowego.

Do przeciwdziałania propagandowym działaniom Federacji Rosyjskiej powołano grupę roboczą East StratCom Task Force, która realizuje projekt medialny EUvsDisinfo przybliżający informacje na temat zidentyfikowanych, fałszywych informacji. Podkreślenia wymaga działalność Centrum Badań nad Komunikacją Strategiczną w Rydze – The NATO Strategic Communications Centre of Excellence (NATO StratCom COE). Zwiększyło się także zrozumienie i poziom identyfikacji tego zjawiska w gronie przywódców państw członkowskich Unii Europejskiej i NATO. Komisja Europejska powołała grupę ekspercką wysokiego szczebla ds. nieprawdziwych informacji w internecie, która opracowała zalecenia mające ograniczyć efekty manipulacji środowiskiem informacyjnym.

Marek Pietrzyk

H. Batorowska, R. Klepka, O. Wasiuta, Media jako instrument wpływu informacyjnego i manipulacji społeczeństwem, Libron, Kraków 2019; B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, Teoria i praktyka propagandy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999; T. Kacała, Dezinformacja i propaganda w kontekście zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2015, nr 2(24); O. Wasiuta, S. Wasiuta, Medialna manipulacja informacją w wojnie hybrydowej Rosji przeciwko Ukrainie, [w:] Medialne obrazy świata: wybrane problemy społeczno-polityczne w mediach, R. Klepka (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2018; O. Wasiuta, S. Wasiuta, Wojna hybrydowa Rosji przeciwko Ukrainie, Arcana, Kraków 2017; M. Wrzosek, Dezinformacja – skuteczny element walki informacyjnej, „Zeszyty Naukowe AON” 2012, nr 2(87).