Mem internetowy
(ang. internet meme) – jednostka przekazu lub informacji w internecie, komunikat internetowy o określonych cechach, nowy gatunek komunikacji internetowej. Najczęściej przyjmuje formę humorystycznego zdjęcia lub grafiki z komentarzem, chociaż wśród form memów wymienia się również animacje, filmy oraz teksty wraz z ich różnymi kombinacjami. W literaturze przedmiotu podkreśla się trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu omawianego pojęcia ze względu na nowość zjawiska oraz wielość jego form. Charakterystycznymi cechami memów są zmienność, podatność na kopiowanie, przekazywanie i przetwarzanie. Ulegają one szybkim modyfikacjom, często są przekształcane (np. poprzez dodanie nowego tekstu, przerobienie zdjęcia lub ilustracji) oraz spontanicznie dystrybuowane w sieci.
Jako źródło pochodzenia pojęcia „mem” wskazuje się teorię R. Dawkinsa opisaną w książce z 1976 r. Samolubny gen. W teorii badacza jest on podstawową przekazywalną jednostką ewolucji kulturowej (przykładami memów są m.in. melodie, idee, obiegowe zwroty, fasony ubrań czy sposoby lepienia garnków).
Memy internetowe konstruowane są zazwyczaj według określonych schematów lub ich połączeń. Są to m.in.:
- memy pokazujące określone reakcje (memiczną reakcję) na wydarzenie/sytuację/stan (np. mem „facepalm”);
- memy „szablonowe”, w których charakterystyczny obraz zostaje uzupełniony przez tekst nawiązujący do zachowania osoby przedstawionej na obrazie. W wypadku przetwarzania memu obraz pozostaje bez zmian, a modyfikacjom ulega tekst. Przykładem tego typu memów są memy zawierające zdjęcie J. Ławrynowicza, policjanta, którego wizerunek został wykorzystany do zilustrowania tekstów o zachowaniach i wadach stereotypowych Polaków;
- memy zawierające charakterystyczne (utrwalone i popularne w internecie) wyrażenie językowe. Przy przetwarzaniu tekst pozostaje niezmieniony, a modyfikacji podlega element graficzny (np. zdjęcie lub ilustracja). Przykładem takich wyrażeń są np. „janusze budownictwa”, „co ja pacze”, „OMG”;
- memy przedstawiające fikcyjne schematy budowy przedmiotów;
- memy zawierające bezpośredni zwrot do odbiorcy (w formie tekstu np. „a ty?” lub grafiki, np. zdjęcia przedstawiające osobę ze wzrokiem skierowanym na odbiorcę);
- memy zawierające porównanie lub zestawienie (np. tego, jak dane zjawisko, wydarzenie czy przedmiot widziane jest przez różne osoby);
- memy w formie komiksów – zawierają kilka zestawionych ze sobą zdjęć lub ilustracji, często podpisanych, z elementami dialogu, które tworzą krótką historię.
Poniższy katalog nie wyczerpuje jednak wszystkich możliwości.
Jednym z popularnych typów memów są demotywatory, zawierające podpisane zdjęcie lub grafikę umieszczone na charakterystycznym czarnym tle. Demotywatory mogą zawierać treści o charakterze rozrywkowym, dydaktycznym i wychowawczym lub komentującym i krytykującym.
Memy internetowe mogą stanowić wyraz zaangażowania w bieżące sprawy publiczne, polityczne, społeczne, są również pewnego rodzaju komentarzem do aktualnych wydarzeń lub wyrazem protestu. Ze względu na brak kontroli przy tworzeniu memów, brak weryfikacji prezentowanych przez nich informacji oraz szybkość rozpowszechniania w sieci mogą one stać się również nośnikami nieprawdziwych, zmanipulowanych treści.
A. Gumkowska, Mem – nowa forma gatunkowo-komunikacyjna w sieci, „Teksty Drugie. Teoria Literatury, Krytyka, Interpretacja” 2015, nr 3; M. Juza, Memy internetowe – tworzenie, rozpowszechnianie, znaczenie społeczne, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 4 (55); K. Marak, Mem internetowy. Informacja i transformacja w sieci, [w:] Netlor. Wiedza cyfrowych tubylców, P. Grochowski (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, Toruń 2013; J. Nowak, Memy internetowe. Teksty (cyfrowej) kultury językiem krytyki społecznej, [w:] Współczesne media. Język mediów, I. Hofman, D. Kępa-Figura (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013; A. Śliz, Demotywator – emblemat kultury uczestnictwa? (wokół problemów definicyjnych memów oraz memów internetowych), „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2014, nr 57 (1); M. Żytkowiak, Memy polskie, MemyPolskie.pl (dostęp 3.05.2019).