Informacyjny ombudsman

(szw. ombudsman – rzecznik) – urzędnik, któremu powierzono monitorowanie przestrzegania praw i interesów obywateli w zakresie dostępu do informacji. Po raz pierwszy stanowisko to zostało ustanowione przez parlament w Szwecji w 1809 r., zgodnie z konstytucją przyjętą w tym roku. Przez dłuższy czas instytucja ombudsmana nie działała w innych systemach prawnych niż szwedzki. Z czasem jednak zostało ono wprowadzone w innych krajach Europy Północnej: w Finlandii (1919), Norwegii (1952) i Danii (1953). Pierwszym pozaeuropejskim państwem była Nowa Zelandia (1962), pierwszym socjalistycznym – Polska (1987). Pomysł utworzenia instytucji rzecznika praw obywatelskich został już zrealizowany w ponad 120 krajach świata. Niezależne monitorowanie jest jednak szczególnie istotne dla Ukrainy w związku z systematycznym naruszaniem prawa dostępu do informacji przez organy państwowe i samorząd lokalny. Zgodnie z art. 101 konstytucji parlamentarną kontrolę nad przestrzeganiem konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela, w szczególności prawa do dostępu do informacji, sprawuje rzecznik praw obywatelskich Ukrainy (pełnomocnik Rady Najwyższej Ukrainy ds. praw człowieka).

Formy działalności ombudsmana informacyjnego:

• specjalny organ kontrolny zapewniający prawo dostępu do informacji w ramach władzy wykonawczej;
• stanowisko wyspecjalizowanego ombudsmana ds. informacji lub organu kolegialnego, który będzie sprawował niezależny nadzór parlamentarny nad ochroną i obroną prawa dostępu do informacji;
• instytucja lub stanowisko specjalnego przedstawiciela w celu zapewnienia konstytucyjnego prawa do informacji w ramach biura rzecznika praw obywatelskich;
• organ kontrolny formalnie utworzony przy rządzie lub parlamencie, w którego skład wchodzą jednak przedstawiciele władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej, przedstawiciele władz publicznych i samorządowych.

Uprawnienia ombudsmana informacyjnego:

• rozpatrywanie skarg;
• nadzór nad wdrażaniem ustawy o dostępie do informacji i innych ustaw o przetwarzaniu informacji;
• przedstawianie propozycji, które ułatwiają korzystanie z prawa dostępu do publicznie istotnych informacji;
• proponowanie władzom środków mających na celu poprawę ich pracy w dziedzinie dostępu do informacji;
• monitorowanie zgodności z prawem;
• zapewnianie prowadzenia rejestru ochrony informacji;
• sporządzanie rocznego sprawozdania ze stanu przestrzegania i ochrony prawa dostępu do informacji i prawa do prywatności;
• nadzorowanie przestrzegania przez władze państwowe prawa przy określaniu trybu dostępu do informacji;
• organizacja seminariów dla urzędników państwowych, szkoleń w celu właściwej interpretacji i stosowania przez nich przepisów regulujących dostęp do informacji.

Zarządzenia ombudsmana informacyjnego mają charakter wiążący, ale można się od nich odwołać do Wyższego Sądu Administracyjnego. Specjalizowany rzecznik ds. informacji powinien być wybierany przez parlament z listy kandydatów podanych przez organizacje społeczne.

Eugenia Wozniuk

Звіт DGI (Директорату інформаційного суспільства та протидії злочинності Департаменту інформаційного суспільства, медіа та Інтернету) щодо аналізу розподілу повноважень інституцій у сфері інформаційної політики та медіа в Україні / DGI (2016) SASG/2016/07, 26 вересня 2016 року; Повноваження Уповноваженого ВР з прав людини та законодавство у сфері доступу до публічної інформації; Офіс Омбудсмана планує рекомендувати створити посаду інформаційного комісара в Україні, 22.09.2016, Prostir.ua (dostęp 28.04.2019); The European Ombudsman, Ombudsman.europa.eu (dostęp 28.04.2019).