Zabezpieczenie geograficzne w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

polega na gromadzeniu i przetwarzaniu, utrzymywaniu i doprowadzaniu do wojsk aktualnej informacji geograficznej (danych, produktów) o obszarze (terenie, środowisku) działań, niezbędnych do planowania, kierowania, użycia sił i środków oraz szkolenia. Celem tego procesu jest zapewnienie dowódcom wszystkich szczebli dowodzenia i sztabom dokładnej, terminowej i wystarczającej wiedzy o obszarze, w którym będą prowadzone działania.

Za wsparcie geograficzne odpowiada Szefostwo Geografii Wojskowej podlegające pod Sztab Generalny Wojska Polskiego i mające do dyspozycji jednostki geograficzne: Wojskowe Centrum Geograficzne Warszawa, 22 Wojskowy Ośrodek Kartograficzny Komorowo, 6 Samodzielny Oddział Geograficzny Toruń, 19 Samodzielny Oddział Geograficzny Leszno, Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej w Gdyni. Ponadto geografią wojskową zajmują się odpowiednie komórki w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego, Dowództwie Wojsk Lądowych i Dowództwie Sił Powietrznych. Służba topograficzna WP jest więc rozproszona, w przeciwieństwie do armii zachodnich, gdzie tworzeniem map zajmują się agencje ogólnowojskowe agencje: w Stanach Zjednoczonych jest nią Narodowa Agencja Wywiadu Geoprzestrzennego (National Geospatial-Intelligence Agency, NGA), w Niemczech Biuro Informacji Geograficznej Bundeswehry (Amt für Geoinformationswesen der Bundeswehr, AGeoBw), w Wielkiej Brytanii Wojskowa Agencja Wywiadu Geograficznego i Satelitarnego (Defence Geographic and Imagery Intelligence Agency, DGIA).

Zakres działań służby geografii wojskowej określony jest w aktach prawnych: Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 maja 2010 r. w sprawie rodzajów prac geodezyjnych kartograficznych mających znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa państwa oraz współdziałania Służby Geodezyjnej i Kartograficznej z jednostką organizacyjną Sztabu Generalnego Wojska Polskiego właściwą w sprawach geodezji i kartografii i Porozumieniu o współpracy w zakresie wykonywania prac geodezyjnych i kartograficznych mających znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa państwa, a także wzajemnego przekazywania materiałów geoinformacyjnych między Ministrem Obrony Narodowej i Głównym Geodetą Kraju zawartym w Warszawie w dniu 29.04.2008 r. Zgodnie z rozporządzeniem istnieje możliwość przekazywania nieodpłatnie materiałów z zasobów państwowego i wojskowego.

Dzięki stosownym porozumieniom i umowom Siły Zbrojne RP wykorzystują informację geoprzestrzenną z rejestrów publicznych: Państwowego Rejestru Granic, Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych, Bazy Danych Obiektów Topograficznych, która jest wykorzystywana w wojskowych analizach geograficznych, przez Wojskowe Systemy Wsparcia Dowodzenia i Kierowania, Logistykę i wojska przeciwchemiczne.

Współpracę międzynarodową umożliwiają międzynarodowe dwustronne porozumienia ministerialne, które określają m.in. zasady wymiany informacji geoprzestrzennej.

Uczestniczenie w programach wielonarodowych, np. w Wielonarodowym Programie Wspólnej Produkcji Geoprzestrzennej (Multinational Geospatial Co-production Program, MGCP) ma na celu wspólne opracowanie wysokorozdzielczych danych wektorowych o rozdzielczości informacyjnej odpowiadającej mapie w skali 1 : 50 000 na rejony będące najwyższego zainteresowania krajów uczestniczących w Programie.

Natomiast w ramach Wielonarodowego Programu Wymiany Wysokorozdzielczych Danych Wysokościowych (TREx) tworzony jest docelowo kompletny, spójny i dokładny cyfrowy model wysokościowy o zasięgu globalnym (Digital Elevation Model, GlobalDEM).

Działania służb geograficznych są elementem Informacyjnej Preparacji Przestrzeni Walki (IPPW), która obejmuje: określenie wielkości przestrzeni walki, prognozowanie warunków pogodowych dla danego terenu działań, sprecyzowanie obszarów dostępnych do prowadzenia działań (drogi podejścia oraz korytarze manewru i przelotu), wykreowanie doktrynalnego modelu działania sił przeciwnika, prognozowanie zagrożenia (prawdopodobne warianty działania przeciwnika), przygotowanie wzorca zdarzeń i wzorca wsparcia decyzji. Realizacja tych zadań wymaga podjęcia następujących czynności w określonej kolejności:

• przygotowanie mapy odpowiadającej terenowi przewidzianemu do prowadzenia działań bojowych;
• dokonanie oceny terenu pod względem jego przekraczalności, infrastruktury, drożni, hydrografii, ukształtowania, propagacji fali elektromagnetycznej;
• prognozowanie warunków pogodowych i ich wpływu na prowadzenie działań;
• określenie dogodnych kierunków podejścia i korytarzy manewru (lądowych, powietrznych i wodnych) oraz ich pojemności;
• opracowanie taktycznych założeń prowadzenia działań przez przeciwnika;
• opracowanie wzorców sytuacji bojowej na podstawie wzorca działań doktrynalnych w skali mapy (dowódca planuje operację na podstawie najbardziej prawdopodobnego i najbardziej niebezpiecznego wariantu);
• wykonanie wzorca zdarzeń z opisaniem linii czasowych ilustrujących aktywność bojową przeciwnika w czasie walki, z zaznaczonymi punktami kontrolnymi i obszarami szczególnego zainteresowania – co służy do opracowania planu zbierania informacji;
• sporządzenie wzorca wsparcia decyzji, który służy do sporządzenia planu synchronizacji działań (S. Markiewicz).

Służby geograficzne zajmują się analizą przestrzeni (terenu) walki pod kątem geograficznym i rozpoznawczym. Działania te definiowane są jako

proces polegający na gromadzeniu, analizowaniu oraz interpretowaniu informacji geograficznych zarówno o naturalnych, jak i stworzonych przez człowieka obiektach w terenie, w celu przewidywania wpływu terenu na prowadzenie misji i operacji.

Istnieje kilka metod prowadzenia analizy terenu.

• Metoda FLOCARK: features – obiekty powierzchniowe; lanes – obiekty liniowe; obstacles – przeszkody; canalizing ground – ograniczenie ruchu; approaches – warunki podejścia; rating of approaches – prędkość podejścia; key terrain selection – punkty kluczowe.
• Metoda COPPED: cover and concealement – warunki ukrycia i maskowania; obstacles – przeszkody; position of observation – stanowiska obserwacji; position of fire – stanowiska ogniowe; enemy – przeciwnik; distance – odległość.
• Zalecaną metodą jest metoda OCOKA: observation and fields of fire – możliwości obserwacji i prowadzenia ognia; cover and concealment – warunki maskowania i ukrywania; obstacles – przeszkody terenowe; key terrain – tereny kluczowe; avenues of approach – drogi podejścia i korytarze manewru (ustala się).

Możliwe jest również wykorzystanie kombinacji wybranych elementów z różnych metod (M. Trochimiuk). Zakres informacji pozyskanych wymienionymi metodami analizy dotyczy:

• Obstacles – przeszkód (charakterystyki naturalnych przeszkód terenowych i wybudowanych obiektów terenowych).
• Cover and concealment – warunków ukrycia i maskowania (warunków maskowania przed obserwacją optyczną i elektroniczną, a także możliwości ukrycia sprzętu i wojsk przed ogniem przeciwnika).
• Observation – warunków obserwacji (warunków prowadzenia obserwacji optycznej i elektronicznej, a także możliwości prowadzenia ognia na wprost i z zakrytych stanowisk ogniowych).
• Observation and fields of fire – możliwości obserwacji i prowadzenia ognia (warunków obserwacji optycznej i elektronicznej oraz wskazania możliwości prowadzenia ognia na wprost).
• Key terrain – punktów kluczowych (wskazania rejonów, które wpływają na prowadzenie działań, pozwalają na uzyskanie przewagi taktyczno-ogniowej lub gwarantują możliwość wykonania manewru wojskom własnym lub uniemożliwiają go wojskom przeciwnika).
• Avenues of approach – dróg podejścia i korytarzy manewru (obszarów terenowych dostępnych dla określonego rodzaju sprzętu wojskowego wraz z drogami, które będą wykorzystane do przemieszczania wojsk w kierunku dofrontowym i zmiany kierunku przemieszczania).
• Position of observation – stanowisk obserwacji (stanowisk, które zapewnią najlepsze warunki do prowadzenia obserwacji: na wzniesieniach, wysokich obiektach).
• Position of fire – optymalnych stanowisk ogniowych (określonych punktów w terenie wybieranych pod względem jego cech ukształtowania, roślinności i zabudowania).
• Enemy – przypuszczalnego prowadzenia określonych działań przeciwnika; informacji na temat jego sił i środków użytych w trakcie jego działalności.
• Distances – odległości mierzonych między oddziałami przeciwnika a wybranymi szczegółami terenowymi, takimi jak: przeszkody terenowe, mosty, przeprawy, obszary zabudowane (odległości, które mogą być mierzone wzdłuż dróg).
• Features – obiektów powierzchniowyuch (charakterystyk ilościowych i jakościowych powierzchni, które wpływają na przekraczalność terenu, możliwości maskowania oraz prowadzenie ognia, np.: kompleksy leśne, zbiorniki wodne).
• Lanes – obiektów liniowych (informacji jakościowych i ilościowych na temat: rzek, dróg, sieci kolejowych, linii energetycznych).
• Canalizing ground – obszarów, które ze względu na warunki terenowe mogą ograniczać przekraczalność, a tym samym spowolnić ruch przeciwnika (terenów z licznymi przeszkodami terenowymi).
• Approaches – warunków terenowych obecnych przy drogach, po których przemieszczają się wojska w celu osiągnięcia obiektu lub terenu; warunki te powinny umożliwić dogodną obserwację oraz prowadzenie ognia przez podążające pododdziały (drogi przemieszczania powinny przechodzić przez miejsca sprzyjające ukryciu i maskowaniu).
• Rating of approaches – prędkości podejścia (intensywności marszu, przejazdu w określonym czasie na drogach podejścia; określenia punktów w terenie, gdzie intensywność przekraczania może być większa, a gdzie mniejsza).

W wyniku podejmowanych przez służbę działań powstają m.in. następujące produkty:

• analogowe dane geograficzne – stanowią opracowania papierowe, takie jak mapy topograficzne o różnej szczegółowości; m.in. w skalach od 1 : 25 000 do 1 : 1 000 000;
• cyfrowe dane geograficzne – stanowią opracowania w formie cyfrowej, zapisywane na nośnikach komputerowych; są to: numeryczny model terenu (poziom 1 i 2), mapa wektorowa (vector smart map level, VMap) poziomu 1 i 2, mapy rastrowe;
• opracowania specjalne: ortofotomapy cyfrowe, tematyczne bazy danych.

Wszystkie opracowania wydawane przez służbę geograficzną są zgodne z porozumieniami standaryzacyjnymi NATO.

Zdobyte i opracowane informacje powinny być przekazywane w czasie rzeczywistym, jeżeli mają stanowić wiarygodny element wsparcia informacyjnego dla dowódcy. Podjęcie właściwej decyzji zależy od jakości sporządzonej prognozy zagrożenia, która wiąże się z ustaleniem związków przyczynowo-skutkowych terenu i warunków pogodowych, wpływających na prowadzenie działań, z celem działalności przeciwnika.

Danuta Kaźmierczak

S. Markiewicz, Informacyjna preparacja przestrzeni walki, „Przegląd Sił Zbrojnych” 2015, nr 4; D. Paprotny, Zastosowanie GIS w siłach zbrojnych, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/rrpr/article/download/13869/13532 [dostęp: 20.04.2019]; A. Merski, Współpraca międzynarodowa i międzyresortowa w zakresie informacji geoprzestrzennej w Wojsku Polskim, Państwowa Rada Infrastruktury Informacji Przestrzennej, Warszawa 2012; Norma Obronna NO-06-A015:2012, Teren – Zasady klasyfikacji – Ocena terenu na szczeblu operacyjnym; J. Pietruszka, E. Sobczyński, Wojskowe analogowe opracowania kartograficzne a potrzeby geoinformacyjne bezpieczeństwa i obronności państwa, „Polski Przegląd Kartograficzny” 2013, t. 45, nr 3; M. Trochimiuk, Wojskowa ocena terenu oraz jej wsparcie geograficzne, „Obronność. Zeszyty Naukowe” 2016, nr 1 (17).