Wojna czwartej generacji/koncepcje wojny nowej generacji

12 marca 2020

(ang. fourth generation warfare, 4GW) – konflikt, który charakteryzuje się ścieraniem różnic między bezpośrednią wojną i polityką, między włączeniem do niej wojskowych i cywilów, między działaniami wojskowymi i wojną informacyjną. Pomysł „wojny czwartej generacji” zarodził się w czasie zimnej wojny, kiedy mocarstwa próbowały zachować kontrolę nad koloniami i opanowanymi terytoriami i w walce o swoją obecność w różnych częściach świata zrozumiały, że wykorzystanie na szeroką skalę czołgów, samolotów i rakiet w tych warunkach jest nieskuteczne, a rola partyzantki i różnych politycznych, gospodarczych, finansowych, informacyjnych i psychologicznych operacji wywrotowych dramatycznie wzrosła. Podmioty niepaństwowe zaczęły stosować taktykę edukacji/propagandy, tworzenia ruchu oporu, terroru i/lub zamieszania. Czwarta generacja działań wojennych często obejmowała grupę powstańczą lub innego agresywnego aktora niepaństwowego próbującego wprowadzić w życie własny rząd lub przywrócić dawny rząd nad obecną władzą. Jednak jednostka niepaństwowa odnosi większe sukcesy, gdy nie próbuje, przynajmniej w krótkim okresie, narzucić swoich własnych rządów, ale próbuje po prostu dezorganizować i delegitymizować państwo, w którym toczą się działania wojenne. Czwarta generacja działań wojennych jest często obecna w konfliktach takich jak wojny domowe, szczególnie w konfliktach z udziałem podmiotów niepaństwowych, trudnych do rozwiązania kwestii etnicznych lub religijnych, czy też w postaci poważnych dysproporcji wojskowych.

Nazwa „wojna czwartej generacji” pochodzi z klasyfikacji wojny przyjętej na Zachodzie: Pierwsza generacja nowoczesnej wojny charakteryzuje się liniową taktyką w czasach stosowania noży i muszkietów, w której bitwy były formalne, a pole bitwy było uporządkowane. Druga generacja charakteryzuje się wprowadzeniem taktyki „ognia i manewru” w czasie I wojny światowej i tuż przed nią. Centralnie sterowana siła ognia („artyleria podbija, piechota zajmuje”) była starannie synchronizowana za pomocą szczegółowych, konkretnych planów i rozkazów dla piechoty, czołgów i artylerii, a dowódca był niejako dyrygentem orkiestry. Skupiono się na regułach, procesach i procedurach. Posłuszeństwo było ważniejsze niż inicjatywa, a dyscyplina była odgórna i narzucona. Trzecia generacja charakteryzuje się taktyką szerokich manewrów, których celem było okrążenie wroga i złamanie jego linii obrony przy wykorzystaniu dużych formacji czołgów i samolotów. Została opracowana przez niemiecką armię i opiera się nie tylko na sile ognia, ale także na prędkości, zaskoczeniu i czynnikach psychicznych. Wojna trzeciej generacji jest nieliniowa, zmienia się nie tylko jej taktyka, ale także kultura militarna.

Koncepcję 4GW zastosowano po raz pierwszy w 1989 r. Zespół amerykańskich analityków posłużył się tym określeniem na łamach „Marine Corps Gazette”, w artykule The Changing Face of War: Into the Fourth Generation (Zmieniające się oblicze wojny: w czwartą generację) do opisania powrotu wojny do formy zdecentralizowanej. W wojnie czwartej generacji państwo traci monopol na wojnę. Najprostsza jej definicja obejmuje każdą wojnę, w której jeden z jej głównych uczestników nie jest państwem, a raczej aktorem niepaństwowym. Na całym świecie wojskowi państwowi walczą z niepaństwowymi przeciwnikami, takimi jak Al-Kaida, Hamas, Hezbollah czy separatyści Donbasu. Niemal wszędzie państwo przegrywa, a wojna czwartej generacji naznaczona jest powrotem do świata kultur i ideologii. Stare międzynarodowe strategie nie potrafiły skutecznie poradzić sobie z cechami nowych wojen, dlatego termin ten jest antonimem wojny konwencjonalnej, w której typowa broń wojskowa i taktyka bitwy nie są już używane między dwoma lub więcej państwami w otwartej konfrontacji.

Wojna czwartej generacji ma wiele wspólnego z tradycyjnym konfliktem o niskiej intensywności typowym dla rebelii i wojny partyzanckiej. Podobnie jak w tych małych wojnach konflikt jest tu inicjowany przez „słabsze” państwo poprzez działania, które można nazwać „obraźliwymi”. Różnica polega na sposobie, w jaki przeciwnicy 4GW dostosowują te tradycyjne koncepcje do współczesnych warunków. Warunki te kształtowane są przez technologię, globalizację, fundamentalizm religijny oraz zmianę norm moralnych i etycznych, co daje legitymację elementom, które wcześniej uważano za ograniczenia w prowadzeniu wojny.

Wojna czwartej generacji rozgrywa się na wszystkich frontach: ekonomicznym, politycznym, dyplomatycznym, medialnym, wojskowym i cywilnym i jest prowadzona za pomocą nowoczesnych sił przestrzeni powietrznej, broni defensywnej, broni na nowych zasadach fizycznych, informacyjnej broni, możliwości walki elektronicznej. Ich brak lub słaby rozwój sprawiają, że kraj nie może chronić swoich interesów narodowych i suwerenności.

Obecnie zachodnia myśl wojskowo-polityczna do wojen 4GW zalicza: konflikt asymetryczny; zagrożenia asymetryczne, wojnę niekonwencjonalną, wojnę asymetryczną, koncepcję wojny zastępczej (proxy war); wojnę specjalną (special war), wojnę hybrydową (hybrid warfare), wojnę nieliniową (non-linear war) lub wojnę kontrolowanego chaosu, która składa się z trzech etapów:

tworzenia niestabilnej sytuacji i kreowania konfliktu wewnętrznego w państwie-ofierze,
degradacji, dewastacji i rozpadu kraju, przekształcania go w tzw. państwo niezdolne do samodzielnego istnienia;
zmiany władzy politycznej na kontrolowaną przez agresora.

Konceptualizacja wojny 4GW jest niejednoznaczna i niepełna, w wielu przypadkach nie została ona jeszcze uniwersalnie doprecyzowana na tyle, aby nie budziła kontrowersji wśród ekspertów z różnych stron świata.

Wojna 4GW jest często interpretowana jako coś nowego, ale wiele jej części składowych spotykano już wcześniej i były one używane prawie we wszystkich wojnach w przeszłości. Wyjątkowa jest spójność i konsolidacja tych elementów, dynamizm i elastyczność ich stosowania. Dodatkowo szczególną rolę zaczął odgrywać element informacyjny, który stał się częścią niezależną i nie mniej ważną niż element wojskowy oraz zapewnia różne poziomy funkcjonowania i tworzy warunki do uznania wojny za sprawiedliwą dla własnego społeczeństwa.

Wojna 4 GW jest wojną niekonwencjonalną, o scenariuszu znacznie bogatszym niż jej odmiana konwencjonalna, poszukuje się w niej bowiem różnorodnych możliwości wywierania presji z zewnątrz i oddziaływania poprzez siły wewnętrzne, ale nie angażuje się regularnych sił zbrojnych do prowadzenia otwartego konfliktu. Cele polityczne są osiągane raczej przy użyciu małych grup pododdziałów specjalnych i służb specjalnych oraz z wykorzystaniem miejscowych sił opozycyjnych lub ich współdziałaniem.

Główne założenia koncepcji „wojny nowej generacji” można przedstawić jako zestaw zabierający pięć kluczowych elementów:

naciski polityczne – za pośrednictwem agentów wpływów, propagandy, operacji informacyjnych, kompromitujących władz lokalnych itp.;
wpływ pośredni – poprzez organizację cyberataków, zakłócanie infrastruktury transportowej, szkolenie i zbrojenie powstańców itp.;
interwencja militarna – poprzez demonstracyjne wysunięcie swoich oddziałów do granic obcego państwa, organizacja grup ochotniczych, zjednoczenie wysiłków grup rebeliantów z częściami obcej armii;
przymusowe odstraszanie – poprzez agresywne patrolowanie granic powietrznych, transfer taktycznych systemów broni jądrowej, manewry wojskowe w skali teatru operacji lub kontynentu;
manipulacje umowne – poprzez żonglowanie porozumieniami o zawieszeniu ognia, wyrządzanie konfliktów w obozie krajów zachodnich za pomocą dźwigni ekonomicznych itp.

Można wydzielić osiem kluczowych kroków w rozwoju takiej wojny:

faza pierwsza: niemilitarna wojna asymetryczna obejmująca informacje, moralność, psychologię, ideologię, środki dyplomatyczne i ekonomiczne, jej celem jest stworzenie korzystnej konfiguracji politycznej, gospodarczej i wojskowej;
faza druga: operacje specjalne podejmowane w celu zmylenia przywódców politycznych i wojskowych przez skoordynowane działania prowadzone przez kanały dyplomatyczne, media i rządy oraz agencje wojskowe (fałszywe dane, rozkazy, wytyczne i instrukcje);
faza trzecia: zastraszanie, oszukiwanie i przekupywanie rządu i oficerów w celu porzucenia przez nich obowiązków służbowych;
faza czwarta: destabilizowanie sytuacji poprzez działania propagandowe, których celem jest zwiększenie niezadowolenia wśród ludności, wzmocnione przez działania dywersyjne i wywrotowe prowadzone przez różne grupy zbrojne i organizacje paramilitarne;
faza piąta: ustanowienie strefy zakazu lotów nad terytorium zaatakowanego państwa, blokada dróg, mostów i węzłów komunikacyjnych, wykorzystanie prywatnych organizacji o charakterze zbrojnym oraz grup złożonych z przeciwników ustroju społecznego i porządku politycznego kraju stanowiącego obiekt agresji;
faza szósta: rozpoczęcie działań zbrojnych poprzedzonych dużą akcją rozpoznawczą i wywiadowczą przy użyciu różnorodnych technologii, środków i sił, w tym operacje sił specjalnych, wywiad radioelektroniczny, dyplomatyczny i tajny wywiad oraz szpiegostwo przemysłowe;
faza siódma: kombinacja ukierunkowanych działań informacyjnych, radioelektronicznych operacji wojskowych, działań w przestrzeni kosmicznej, z wykorzystaniem lotnictwa w połączeniu z użyciem różnorodnej broni uruchamianej z różnych platform (artyleria dalekosiężna, nowe technologie, w tym mikrofale, promieniowanie, broń biologiczna);
faza ósma: przejęcie pozostałych punktów oporu przeciwnika i zniszczenie wrogich jednostek przy wykorzystaniu sił specjalnych prowadzonych przez jednostki zwiadowcze w celu rozpoznania wrogich jednostek, które przetrwały, i przekazywania ich współrzędnych do jednostek rakietowych i artyleryjskich; unicestwienie zapór przeciwpożarowych przeciwnika przy użyciu zaawansowanej broni; otoczenie terytorium wroga wojskami lądowymi.

Wojny czwartej generacji definiowane są jako konflikty, które obejmują następujące elementy:

złożoność i długoterminowość;
brak władzy hierarchicznej,
brak formalnej struktury;
łączenie różnorodnych technologii prowadzenia wojny;
stosowanie terroryzmu, rebelii i partyzantki jako taktyki;
baza ponadnarodowa lub transnarodowa – wysoce zdecentralizowana;
bezpośredni atak na kulturę wroga, w tym akty ludobójcze przeciwko ludności cywilnej;
wysokie wyrafinowanie wojny psychologicznej, zwłaszcza poprzez propagandę i manipulację medialną;
wykorzystywanie wszystkich dostępnych środków nacisku – politycznych, dyplomatycznych, ekonomicznych, społecznych i wojskowych.
konflikt jest o niskiej intensywności, angażując aktorów ze wszystkich stron.

Cele wojny czwartej generacji to przetrwanie i przekonanie wrogich decydentów politycznych, że ich cele są nieosiągalne lub zbyt kosztowne w stosunku do postrzeganej korzyści.

Charakterystyczną cechą strategii 4GW jest to, że kraj będący rzeczywistym agresorem do realizacji swoich pomysłów wykorzystuje jakiś „agresywny niepaństwowy podmiot” innego kraju. W istocie strategia 4GW jest skierowana na tłumienie woli mieszkańców i władz kraju-ofiary oraz jakiegokolwiek oporu z ich strony. Uważa się, że w kategoriach „koszt–skuteczność” bardziej wydajne jest dzisiaj nie inwestowanie środków finansowych w wojnę na dużą skalę, ale stosowanie rozmaitych, coraz to innych, wywrotowych taktyk, mających na celu zmuszenie państwa-ofiary agresji do wyczerpywania swoich zasobów wojskowych i finansowych podczas ciągłej wojny partyzanckiej i działalności terrorystycznej, oraz jednoczesne inicjowanie wzrostu chaosu społecznego i gospodarczego w danym kraju, zwiększanie presji psychologicznej i informacyjnej na jego naród i rząd, aż do ich rezygnacji i ustąpienia. W tym celu wykorzystuje się szeroką gamę różnorodnych technik, które są już od dłuższego czasu stosowane:

Działania terrorystyczne różnego rodzaju, począwszy od ataków na cele wojskowe i cywilne, a kończąc na działaniach partyzanckich dużych i małych uzbrojonych grup. Terror musi być okrutny, aby zmusić ludność na obszarach działalności gangów podporządkować się terrorystom i pod strachem śmierci stłumić wszelki opór woli ludu.
Skład uzbrojonych grup ma charakter ponadnarodowy, z dużym udziałem obcych najemników. Jednostki cechuje duża decentralizacja.
Celowe agresywne ataki na tradycje i kulturowo-historyczne wartości narodu, obniżenie poziomu kultury, etyki i estetycznego wychowania obywateli, ich poziomu wykształcenia.
Wyrafinowana i wysoko technologiczna wojna psychologiczna, manipulacja mass mediami, ciągłe działania agresywnej wojny informacyjnej, zarówno w kraju, jak i w globalnej przestrzeni medialnej, w tym w internecie.
Wykorzystanie norm prawa wewnętrznego i międzynarodowego w celu wyrządzenia szkody przeciwnikowi, zdobywanie sympatii światowej opinii publicznej, wyczerpanie finansowe swojego przeciwnika, wszczęcie wszelkiego rodzaju postępowań sądowych, nawiązywanie do międzynarodowych norm prawa i zamiana nimi norm ustawodawstwa krajowego ze szkodą dla interesów narodowych ofiary agresji; wykraczanie poza ogólnie przyjęte międzynarodowe normy prawne i wykorzystanie zamiast nich regionalnych lub korporacyjnych norm prawa w celu zalegalizowania swoich agresywnych działań.
Wszystkie formy presji na kraj-ofiarę: polityczne, ekonomiczne (sankcje), społeczne i wojskowe.
Wdrożenie taktyki „niskiej intensywności” na terytorium kraju ofiary z udziałem wszelkich sił zewnętrznych.
Organizowanie „kolorowych rewolucji”, demonstracji, pikiet i pokojowych kampanii nieposłuszeństwa z wykorzystaniem najnowszych technologii internetowych, jeśli to konieczne.
Dostarczanie wsparcia informacyjnego na dużą skalę, finansowa i wojskowo-techniczna pomoc dla grup separatystów i najemników zaangażowanych w wojnę partyzancką.

Dyrektor ds. Badań Bezpieczeństwa Narodowego i Przewodniczący Regionalnego Departamentu Strategii i Planowania w Instytucie Studiów Strategicznych USA A.J. Echevarria II w artykule Wojna czwartej generacji i inne mity przekonuje, że to, co nazywa się wojną czwartej generacji, jest po prostu rebelią. Twierdzi również, że 4GW została „odrodzona”, aby stworzyć wrażenie przepowiadania przyszłości. Echevarria pisze: „Model pokoleniowy jest nieefektywnym sposobem obrazowania zmian w działaniach wojennych, rzadko ma miejsce zwykłe przemieszczanie, znaczące zmiany zwykle występują równolegle”.

Generał porucznik K.F. McKenzie Jr. charakteryzuje teorię wojny czwartej generacji jako „elegancką nieistotność” i stwierdza, że „jej metody są niejasne, jej fakty są kontrowersyjne i otwarte na bardzo różne interpretacje, a ich znaczenie jest wątpliwe”.

Zdaniem zachodnich ekspertów rosyjska koncepcja „wojny nowej generacji” różni się znacznie od zachodniej teorii wojny hybrydowej, nie zaniedbuje bowiem środków ukrytej interwencji na najniższym poziomie, łącząc je z wpływami wysokiego szczebla i prowokacjami na różnych poziomach oraz szantażem dołączenia do konfliktu supermocarstwa. Ta wojna obejmuje swoim zasięgiem cały naród, w pewnym sensie tworząc z każdego żołnierza – w czasie wojny lub w okresie pokoju. Celem wojny nie jest już zmuszanie przeciwnika do lokalnych ustępstw, jak w epoce „dyplomacji gabinetowej”, nie jego pełne zniszczenie, bezwarunkowa kapitulacja i obalenia jego władzy – jak w wojnach XX w. Celem wojny jest kompletne unicestwienie władzy politycznej, a wraz z tym całkowite zniszczenie państwowości i politycznych struktur przeciwnika i sprowadzenie do absurdu działalności jego sił zbrojnych. Właśnie taka polityczna „bomba neutronowa” jest prawdziwą bronią nowej generacji. Nowoczesna wojna toczy się więc wobec narodu jako rzeczywistości politycznej i prowadzi do zniszczenia państwa.

Eksperci podkreślają, że wszystko, co wcześniej było definiowano jako „terroryzm”, „wojna partyzancka” etc., jest dziś zawarte w koncepcji 4GW. Podstawą 4GW są głównie motywy polityczne, społeczne i moralne, jak również ogólny spadek wpływu państwa. Dziś nie ma czysto wojskowego sposobu reagowania na zagrożenia powiązane z prowadzeniem 4GW. Siła wojskowa nie jest w stanie samodzielnie, w oderwaniu od innych metod przeciwstawiania się (przede wszystkim informacyjnego), przywrócić legitymność państwa. Najwyraźniej te aspekty przejawiają się wtedy, gdy po siłę wojskową sięga inne państwo (interwencja i okupacja). W tym przypadku sama obecność zagranicznej siły militarnej podważa legitymność państwa. W przypadku 4GW tradycyjna siła wojskowa traci znaczenie, ponadto w niektórych przypadkach staje się ona nawet niebezpieczna, a skuteczne są środki polityczne, dyplomatyczne i ekonomiczne. W związku z tym eksperci podkreślają, że jedną z najważniejszych form konfrontacji w warunkach 4GW jest konfrontacja informacyjna.

Jednocześnie, pomimo wielu unikalnych cech, wojny 4GW pozostają wojnami w tradycyjnym znaczeniu tego słowa, ponieważ ich cel pozostaje niezmieniony – podporządkowanie wroga własnej woli. Jednak podstawowym środkiem do osiągnięcia tego celu jest nie tyle wpływ siły wojskowej na przeciwnika, ile oddziaływanie informacyjno-psychologiczne, mające na celu pozbawienie go woli oporu.

Głównymi formami prowadzenia wojny czwartego pokolenia są terroryzm i konflikty o niskiej intensywności. Biorąc pod uwagę, że w wojnach czwartego pokolenia zacierają się granice pomiędzy cywilami a zwykłymi wojskowymi, należy spodziewać się wzrostu aktów terrorystycznych wymierzonych przeciwko ludności cywilnej, które będą elementami całościowej strategii asymetrycznej konfrontacji mającej na celu osiągnięcie strategicznych celów przez przeciwne strony.

Historia pokazuje, że pierwsze cztery generacje wojen działały głównie jako narzędzie polityki, były jej dopuszczalną lub akceptowalną kontynuacją. Wojna piątej generacji, a może to być wojna nuklearna, może być jedyną i ostatnią w tej ewolucji w przypadku jej rozpoczęcia.

Wojny szóstej generacji nie będą wymagać dużych operacji naziemnych i wykorzystania siły wojskowej w dużych ilościach i najprawdopodobniej nie będą się one przedłużać. Cały proces zbrojnej walki będzie się odbywać bardzo szybko, w postaci zmasowanych ataków precyzyjnej broni na cele wojskowe i gospodarcze, z powszechnym wykorzystaniem walki radioelektronicznej. Dopóki jednak państwa posiadają broń nuklearną, wojny, a nawet konflikty zbrojne nowego pokolenia, mogą się przerodzić w wojnę nuklearną. Zwykła broń precyzyjna w wojnach i konfliktach przyszłości może być wykorzystana do uderzenia w zapasy broni nuklearnej, a także w elektrownie jądrowe, które z kolei mogą się stać detonatorami wojny nuklearnej.

Wojny szóstej generacji, zrodzone z rewolucji technologicznej w dziedzinach wojskowych, przyniosą wiele nowych rozwiązań. Takie wojny zapewne oderwą się od powierzchni ziemi i przeniosą się do przestrzeni powietrzno-kosmicznej, która stanie się głównym teatrem operacji wojskowych. Już dziś zmieniają się funkcje rodzajów sił zbrojnych i gwałtownie wzrasta rola walki radioelektronicznej i wsparcia informacyjnego wojsk i sił marynarki wojennej.

Wojny nowej generacji będą miało trzy jakościowo nowe wymiary: geograficzny (ocean), przestrzeni kosmicznej i informacyjny i będą prowadzone w celu zniszczenia potencjału gospodarczego wroga. Krytycznym wyzwaniem będzie przechwycenie broni przeciwnika (rakiet, pocisków), a także ochrona gospodarki przed zniszczeniem. Będzie to wymagać przekształcenia obrony przeciwlotniczej w strategiczną obronę powietrzno-kosmiczną kraju. Przewaga informacyjna w wojnach szóstego pokolenia zostanie osiągnięta poprzez:

dominację w przestrzeni informacyjnej systemów kosmicznych i rozpoznawczych, ostrzegawczych, nawigacyjnych, meteorologicznych, zarządzania i komunikacji;
przewagę w liczbie rakiet i pocisków precyzyjnych, rozpoznawczych i bojowych systemów na lądzie, morzu, w powietrzu oraz ich możliwości w przestrzeni kosmicznej; ciągłe manewrowanie tymi siłami, środkami i ich ogniem;
szybkość wprowadzania programów walki w te precyzyjne systemy;
możliwość masowego i długotrwałego użycia precyzyjnej broni z różnych baz;
ukierunkowane kompleksowe wsparcie materialno-technologiczne dla systemów rozpoznania i walki;
niezawodną ochronę informacyjną precyzyjnych środków i zasobów obronnych na lądzie, morzu, powietrzu i w przestrzeni kosmicznej.

Wojny szóstej generacji w zasadzie wymagają użycia broni precyzyjnej, aby zniszczyć gospodarkę wrogiego państwa, tłumiąc jego system zarządzania, kontroli, niszcząc komunikację i infrastrukturę.

Olga Wasiuta

J. Chambers, Countering Gray-Zone Hybrid Threats. An Analysis of Russia’s ‘New Generation Warfare’ and implications for the US Army, Modern War Institute at West Point (18.10.2016); S.G. Chekinov, S.A. Bogdanov, The Nature and Content of a New-Generation War, „Military Thought” 2013, no. 4; N. Fedyk, Russian “New Generation” Warfare: Theory, Practice, and Lessons for U.S. Strategists, „Small Wars Journal” 25.08.2016; A.C. Fox, A.J. Rossow, Making Sense of Russian Hybrid Warfare: A Brief Assessment of the Russo–Ukrainian War, „The Land Warfare Papers” 2017, no. 112; Global Insurgency and the Future of Armed Conflict: Debating Fourth-Generation Warfare, A. Karp, R. Karp, T. Terriff (ed.), Routledge, London–New York 2010; T.X. Hammes, The Sling and the Stone: On War in the 21^st Century, Zenith Press, St. Paul 2006; F. Hoffman, The Rise of Hybrids Wars (Arlington, VA: Potomac Institute for Policy Studies Rod Thornton, Asymmetric Warfare, Polity Press, Malden 2007; W.S. Lind, K. Nightengale, J.F. Schmitt, J.W. Sutton, G.I. Wilson, The Changing Face of War: Into the Fourth Generation, „Marine Corps Gazette” October 1989; O. Wasiuta, Wojna czwartej generacji (Fourth generation warfare), [w:] Vademecum bezpieczeństwa, O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć (red.), Libron, Kraków 2018; O. Wasiuta, S. Wasiuta, Wojna hybrydowa Rosji przeciwko Ukrainie, Arcana, Kraków 2017; M. Wojnowski, Koncepcja „wojny nowej generacji” w ujęciu strategów Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskie. „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2015, nr 13 (7); Гибрессия Путина. Невоенные аспекты войн нового поколения. Фрагменты исследования Центра глобалистики «Стратегия ХХІ» в рамках проекта «Антарес», Центр глобалістики «Стратегія ХХІ», Киев 2016; С.Г.Чекинов, C.A. Богданов, О характере и содержании войны нового поколения, „Военная мысль” 2013, № 10; С.Г. Чекинов, C.A. Богданов, Асимметричные действия по обеспечению военной безопасности России, „Военная мысль” 2010, № 3; С.Г. Чекинов, C.A.Богданов, Влияние непрямых действий на характер современной войны, „Военная мысль” 2011, № 6.

Spis treści