Technologie monitoringowe
termin ten (od gr. techne – sztuka, umiejętność i logos – pojęcie, wiedza) przyszedł do polityki z technicznych dziedzin wiedzy. Odnosi się do kierunku wpływu człowieka na przedmioty materialne w celu zmiany ich właściwości, dodawania cech niezbędnych ludziom. Wiedza technologiczna ukierunkowała człowieka nie na wyjaśnienie wydarzeń i zjawisk, lecz na uzasadnienie sposobów i metod osiągnięcia celów.
Technologie monitorowania są traktowane przez różne systemy terminologiczne, w zależności od definicji łacińskiego słowa monitor (monitoring, kontrola, ostrzeżenie), na której opiera się pojęcie monitoringu. Retrospektywna analiza literatury referencyjnej, przeprowadzona przez naukowców wykazała, że prototypy łacińskie i angielskie terminu „monitoring” zostały włączone do literatury naukowej w latach 70. XX w. W 1972 r. odbyła się konferencja środowiskowa w Sztokholmie pod auspicjami ONZ, na której po raz pierwszy pojawiła się potrzeba uzgodnienia definicji pojęcia monitoringu. Amerykański naukowiec R.E. Munn zaproponował wówczas, by przez monitoring środowiska rozumieć złożony system obserwacji, oceny i prognozowania zmian stanu środowiska pod wpływem czynników antropogenicznych.
Chociaż początkowo monitoring miał głównie na celu obserwację procesów naturalnych i był w zasadzie pasywny, stopniowo zaczął być stosowany również w celu śledzenia, analizowania i prognozowania zmian w obiektach gospodarczych, społecznych i innych oraz trendów w ich rozwoju. Stał się bardziej aktywną formą działalności poznawczej i jest obecnie przekształcany w kompleks środków do transformacji w układy relacji obiekt–podmiot.
Uważa się, że dotychczasowe użycie pojęcia monitoringu w środowiskowych, technicznych i humanitarnych zakresach ludzkiej działalności przeszło na poziom ogólnojęzykowy w ciągu lat 90. XX w. Naukowcy przeprowadzili analizę treści terminu „monitoring” według kategorii semantycznych – ogólne słowo, cechy merytoryczne i funkcjonalne, obiekt – i wynik pokazał, że ich wypełnienie zależy od dziedziny, w której się gostosuje. Jednak porównanie treści pojęcia jest skomplikowane, ponieważ ogólne makrokomponenty monitoringu to: obserwacja jako metoda badania świata materialnego, kontrola jako proces, system operacji i procedur; specyficzną cechą monitorowania jest jego stały i ciągły charakter.
Biorąc pod uwagę ewolucję terminu „monitoring”, naukowcy do struktury tego pojęcia odnoszą: 1) obserwacje i ostrzeżenia; 2) element systemu zarządzania; 3) środki skutecznego funkcjonowania systemu prognozowania; 4) śledzenie, diagnostykę, prognozowanie wyników działalności; 5) regularne i systematyczne testowanie procesu edukacyjnego według zdefiniowanych kryteriów; 6) systematyczne zbieranie relewantnych informacji oraz 7) prognozowanie, ocenę i kontrolę.
Jak widać, jako jeden z głównych elementów monitorowania, który jest mocno zakorzeniony w formie głównej funkcji, naukowcy definiują ciągłość systemu monitorowania i kontroli. Monitoring przekształcił się ze zwykłego nadzoru i obserwacji w system działań skupionych na zbieraniu informacji i określaniu celu tych informacji do wykorzystania w zarządzaniu.
Technologie monitoringowe będą traktowane jako stały, systematyczny zbiór informacji z celem obserwacji, kontroli rozwoju każdego zjawiska lub procesu oraz jego prognozowania, jako system gromadzenia, przetwarzania, przechowywania i rozpowszechniania informacji o różnych systemach społecznych oraz jako środek uzyskiwania informacji w trakcie badań naukowych lub organizacji kontroli zarządzania (zestaw metodyk oceny stanu systemu).
To pojęcie jest najczęściej stosowane, gdy chodzi o realizację konkretnych działań lub niektórych mieszanych środków, zarówno o charakterze teoretycznym, jak i praktycznym, które łączy definicja słowa monitoringowe i które służą wyjaśnieniu sytuacji w jednym lub innym obszarze praktyki. Zdaniem naukowców analiza koncepcji technologii monitoringowych w całym paradygmacie funkcjonalistycznym może być skuteczna, ponieważ z poznawczego punktu widzenia powinna być interpretowana jako pragmatyczna metoda uzyskiwania i prezentowania wiedzy w jej najbardziej ogólnej formie.
Główne cechy technologii monitoringowych to syntetyzowanie wielu funkcji, wykorzystywanie różnych środków obserwacji i wyjaśniania, a w istocie wszystkich tradycyjnych środków poznawczych – obserwacji, badania, analizy porównawczej, weryfikacji, kontroli. Środki te są przy monitorowaniu stosowane bardziej szczegółowo i są wyraźniej ukierunkowane niż w przypadku zwykłej analizy. Może to być zarówno analiza częściowa, jak i selektywna, która ma warunek początkowy, zadanie i wstępnie określony cel.
Gdy jest przeprowadzana, proces badania jednego lub innego zjawiska i jego wyniku jest ograniczony, a następnie monitoring staje się metodą śledzenia procesu poprzez obserwowanie krok po kroku, kontrolowanie pomiaru czegoś, co już istnieje, częściowo określone i obserwowalne jako coś w różnym stopniu już znane. Technologie monitoringowe, jak każde inne badania, są motywowane nie tylko przez śledzenie procesu lub zjawiska, ale przez obliczanie otrzymania wyniku. Ustalenia z monitoringu mają również własne cechy szczególne. W monitorowaniu mogą to być fakty, dane w doświadczeniu uzyskane w wyniku obserwacji, eksperymentu, ekspertyzy i innych tradycyjnych procedur poznawczych na jego podstawie. Istnieją jednak pewne subtelności. Podobnie jak w badaniu podczas monitorowania ceniona jest prawdziwość faktu – jedna z jego głównych cech, zwraca się uwagę na warunki i okoliczności jego otrzymania. Takie oznaki faktu, jak powtarzalność, potwierdzenie i zdolność do utrzymania wiarygodności, niezależnie od subiektywnych interpretacji, jak również posiadanie siły napędowej w praktyce, przejawiają się również w procesie monitorowania. Ale jeśli fakt w nauce może być jedną z możliwych projekcji zaobserwowanego zjawiska, to w kontekście monitorowania fakt jest uznawany za prawdziwy, jeśli odpowiada on całemu zestawowi parametrów. W przeciwieństwie do faktów zwykłej świadomości i faktów naukowych (dane obserwacji lub eksperymentu) w procesie monitorowania ważne jest nie tylko zidentyfikowanie tego, co jest, ale także świadomość tego, co powinno być. Rozróżnienie faktów i norm jest najważniejszą cechą monitoringu. Faktem muszą być ściśle określone kryteria i normy, które są oceniane, i które zostały specjalnie zaprojektowane do tego celu z wyprzedzeniem. Ich zastosowanie w procesie badania wymaga analizy porównawczej rzeczywistej sytuacji z istniejącymi przepisami i standardami. W ten sam sposób przeprowadzana jest kontrola. Operacje te nie są częścią zadania monitorowania, ale stanowią integralną część jego realizacji, tworzą odpowiednie środowisko kontroli, obserwacji, działają jako punkty odniesienia, są omawiane w różnych komunikatach, a tym samym wpływają na opracowywanie programów działań i stosowanie technik.
Za cechę charakterystyczną monitoringu naukowcy uważają to, że może on działać jako integralna część systemowego lub dużego (ze względu na jego objętość) badania i służyć do ustalania nie tylko pewnych faktów, ale także wyjaśnienia rzeczywistego stanu rzeczy w ogóle oraz częściowo identyfikować, z czym to jest połączone. Może się wówczas okazać, że wiedza pojedynczego podmiotu jako „częściowego obserwatora”, który posiada określone środki i przeprowadza fiksację istniejącego problemu nie jest wystarczająca i nie jest ukierunkowany na operacje syntetyczne. Wtedy ta praca jest wykonywana przez specjalnych analityków, ekspertów i wspólnoty ekspertów, którzy kompleksowo badają zebrane dane, biorąc pod uwagę jedność komponentów i tworząc obraz sytuacji jako całości.
Funkcja technologii monitoringowych do śledzenia rzeczywistych procesów jest aktywnie ujawniana w różnych dziedzinach nauki. Dlatego obecnie podejmowane są próby rozróżnienia i sklasyfikowania badań monitorujących w zależności od kierunku dyscyplin naukowych, celu, parametrów przestrzennych i czasowych, skali i poziomu realizacji.
Rodzaje technologii monitorowania obejmują trzy główne grupy. Po pierwsze, technologie zorientowane na społeczeństwo jako całość, których celem jest sformułowanie opinii publicznej na temat pewnych problemów życia społecznego. Po drugie, technologie monitoringowe orientowane na specjalistów z różnych dziedzin działalności (w ostatnich latach były szczególnie popularne w dziedzinie polityki i edukacji). Po trzecie, technologie monitoringowe, których użytkownicy są samodzielnymi grupami zawodowymi w dziedzinie ekologii, medycyny, nauk technicznych i humanistycznych itp. Są one instrumentem aktywności zawodowej i są wykonywane przy użyciu odpowiednich technik, często o charakterze zamkniętym i poufnym.
Klasyfikacja monitoringu, w zależności od metodologii, obejmuje następujące odmiany: dynamiczny (analizowane są dane dotyczące dynamiki rozwoju lub zmiany obiektu, zjawiska lub szczególnych cech; głównym celem jest ustalenie trendów, a nie identyfikacja ich przyczyn i warunków wstępnych); porównawczy (stosowany przy porównywaniu poszczególnych wskaźników lub wyników bardziej złożonych badań przeprowadzanych według identycznych kryteriów, wielu systemów tego samego poziomu lub systemów wyższych i niższych. Takie podejście umożliwia uszeregowanie wskaźników, określenie przyczyn, które zwiększają lub zmniejszają różnicę między nimi); konkurencyjny (charakteryzujący się równoległymi badaniami na jednym, kilku lub wielu identycznych lub podobnych systemach i umożliwiający ocenę i porównanie wydajności systemu, określenie różnic między nimi, zidentyfikowanie zalet i wad); kompleksowy (łączy metody badawcze stosowane w różnych rodzajach monitorowania).
W zależności od celów monitorowania rozróżnia się: monitoring informacyjny (polega na strukturyzacji, gromadzeniu i rozpowszechnianiu informacji); monitoring podstawowy (ujawnia nowe problemy, zagrożenia, trendy, zanim staną się one znane na poziomie zarządzania, temu rodzajowi monitoringu towarzyszy stałe obserwowanie z okresowymi pomiarami wskaźników); monitoring problemowy (poświęcony ustaleniu zasad, procesów, zagrożeń, problemów, które są już znane, oraz zrozumieniu, eliminacji i korekcie, które są ważne z punktu widzenia zarządzania).
Zastosowanie technologii monitoringowych, niezależnie od ich specyfiki, powinno odpowiadać wielu kluczowym zasadom, z których najważniejsze to: szybkość i zgodność z zadaniami; jedność i naukowość; dokładność, systematyczność i szczegółowość informacji, jej obowiązkowe jak najgłębsze sprawdzanie; poufność źródeł informacji; obiektywność i bezstronność; prognostyczność (skierowanie monitoringu na prognozowanie).
Naukowcy zauważają, że technologie monitorowania są mocno związane z nowymi możliwościami poznania, które otwierają ICT. Jednak pomimo szerokiego zakresu zastosowania nie są one uniwersalne i nie nadają się do żadnych warunków poznawczych. Ograniczenia dotyczą przede wszystkim zakresu wartości i innych cech społecznych, których zrozumienie wymaga innych metod, w szczególności interdyscyplinarnych. Ogólnie można je scharakteryzować jako obiecującą metodę praktyki poznawczej i nauk stosowanych jako narzędzie rozwiązywania konkretnych problemów życiowych i zarządzania sytuacją, zwłaszcza w kontekście nowoczesnej informacji i modernizacji.
М. Кічула, Моніторинг: компаративний аналіз поняття, „Витоки педагогічної майстерності”. Зб. наук. праць Полтавського національного педагогічного ун-ту імені В.Г. Короленка. Випуск 10, Полтава, 2012; Г.В. Красильникова, Контент-аналіз поняття «моніторинг». „Педагогічний дискурс”: зб. наук. праць. ХГПА, Хмельницький 2013. Вип. 14; А.М. Митко, Політична аналітика та прогнозування, СНУ ім. Лесі Українки, Луцьк 2013; Політична аналітика в державному управлінні, С.О. Телешун, Ю.Г. Кальниш, І.В. Рейтерович, О.Р. Титаренко (peд.), НАДУ, Київ 2012; И.П. Фарман, Мониторинг как метод исследования и представления знаний, „Философия науки и техники” 2012, Т. 17, № 1.