System informacyjny
(information system) – pojęcie różnie definiowane, stosowane m.in. w ekonomii, naukach o bezpieczeństwie, zarządzaniu, informatyce, informacji naukowej i logistyce. Ma zapewnić sprawne przesyłanie informacji. Nie jest zjawiskiem nowym: systemy informacyjne odgrywały bardzo ważną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa państwa już w starożytnej Mezopotamii i Egipcie.
Według A. Nowickiego obecnie system informacyjny jest zbiorem przestrzennie wyróżnionym i czasowo uporządkowanym. Według jego interpretacji zbiór ten zawiera informacje, nadawców i odbiorców informacji, kanały informacyjne, a także techniczne środki pozwalające na przesyłanie i przetwarzanie informacji. Funkcjonowanie wspomnianych środków technicznych wykorzystuje się do sterowania danym obiektem. Niekiedy w literaturze przedmiotu zwraca się słusznie uwagę na znaczenie systemów informacyjnych przy przechowywaniu informacji.
Zdaniem J. Unolda podstawowym elementem systemu informacyjnego są ludzie – nadawcy i odbiorcy. Zdaniem tego badacza w danym systemie informacyjnym tworzą oni nawet podsystem społeczny. Większość badaczy bezpieczeństwa interpretuje jednak omawiane pojęcie nieco inaczej. Nie negują oczywiście służebnej względem interesów państwa i społeczeństwa roli systemów informacyjnych. Przykładowo według A. Żebrowskiego system informacyjny to uporządkowany układ przeznaczony do nadawania oraz odbierania informacji. To formalne kanały komunikacji, które umożliwiają przepływ, przekaz i odbiór m.in. wiadomości, rozkazów, obowiązków, zadań i poleceń. Jego celem jest takie zarządzanie informacjami, by były przydatne dla ludzi, do których będą wysyłane, czyli uprawnionych osób cywilnych i wojskowych. System informacyjny ma wykorzystywać racjonalne środki pozostające z nim w związku. Wspomniany badacz zaliczył do nich zasoby ludzkie, pozostające do dyspozycji omawianego systemu środki materialne oraz techniczne, procesy i algorytmy, a także środki finansowe.
Jeśli przyjąć za punkt wyjścia ustalenia np. M. Zaborowskiego, wspomniane w przytoczonej definicji procesy będą w tym wypadku rozumiane jako zbiór przyczynowo-skutkowych właściwości systemu informacyjnego zależnych od innych właściwości tego systemu i/lub systemów informacyjnych występujących w jego otoczeniu. Biorąc za punkt wyjścia obecny stan badań można przyjąć, że w przedsiębiorstwach wchodzących w skład infrastruktury krytycznej danego państwa właściwości systemów informacyjnych będą zmiennymi wejściowymi i wyjściowymi zachodzących w danym przedsiębiorstwie procesów informacyjnych.
Do systemów informacyjnych zalicza się: systemy informatyczne; sieci teleinformatyczne (choć niektórzy badacze pomijają ten element) oraz systemy telekomunikacyjne. Według W. Kitlera w omawianym zakresie wśród sieci teleinformatycznych można wyróżnić systemy wspomagające decyzje, systemy walki radioelektronicznej oraz systemy rozpoznania.
Obecnie, według zgodnej opinii badaczy, bardzo ważną (albo nawet najważniejszą) częścią opisywanego systemu jest system informatyczny. Jego wykorzystanie m.in. bardzo skraca czas uzyskiwania informacji i znacznie zmniejsza znaczenie rozproszenia geograficznego źródeł informacji. Systemy informacyjne pozwalają na wykorzystanie osiągnięć techniki w celu zautomatyzowania metod uzyskiwania informacji, ich opracowania, przetwarzania, udostępniania odbiorcy w jak najbardziej przydatnej dla niego formie, a także przechowywania, aktualizowania i dostarczania. Nie dziwi więc, że w XXI w. systemy informacyjne z reguły wykorzystują systemy informatyczne. Pojawiły się takie określenia, jak „skomputeryzowany system informacyjny” czy „skomputeryzowany system informowania kierownictwa”.
Postęp techniczny sprawił nawet, że w praktyce często w XXI w. system informacyjny jest niekiedy niesłusznie utożsamiany z systemem informatycznym. Tymczasem omawiany system może istnieć bez zdobyczy techniki (choć byłby mało wydajny). Natomiast sam system informatyczny nie jest w stanie go zastąpić.
System informacyjny jest skuteczny wówczas, gdy zapewnia bezpieczeństwo przepływu danych wszystkimi kanałami informacji – zarówno osobowymi, jak i pozaosobowymi. W tym celu muszą być uwzględnione istniejące możliwości i ograniczenia. Żebrowski nazwał go systemem nerwowym walki informacyjnej. Sprawne systemy informacyjne poważnie wpływają na procesy decyzyjne kształtujące politykę państwa. Dzięki ich pośrednictwu utrzymywany jest bowiem kierunek działań zaplanowany przez władze, np. w zakresie obronności. W strukturach istotnych dla bezpieczeństwa państwa systemy informacyjne są (a przynajmniej powinny być) podstawowym instrumentem sprawnego zarządzania, ustalania ilościowych i logicznych zależności między zmiennymi.
Biorąc za punkt wyjścia ustalenia Żebrowskiego, z perspektywy nauk o bezpieczeństwie system informacyjny powinien: dostarczać aktualnych, zwięzłych, odpowiednio posegregowanych i kompleksowych informacji tam, gdzie są one w tym czasie potrzebne; obejmować wszystkie poziomy kierowania, a także decydowania; obejmować wszystkie obszary działalności danej struktury; zapewniać jak najbardziej zgodną z potrzebami prędkość przepływu informacji; umożliwiać dostarczanie informacji każdemu uprawnionemu jej odbiorcy; być dostosowany do potrzeb użytkownika; dostarczać adresatom informacje w takiej formie, by mogli je szybko wykorzystać; być tak skonstruowany, by droga przepływu informacji była jak najkrótsza, a algorytmy opracowania informacji były zgodne z potrzebami użytkownika danego systemu; generować stosunkowo niskie koszty pozyskiwania i przetwarzania informacji; być odpowiednio zabezpieczony przed wykorzystaniem przez nieupoważnionych użytkowników; być systematycznie udoskonalany; być obsługiwany przez odpowiednio przeszkolonych pracowników; być spójny wewnętrznie i kompatybilny z systemami, którymi dysponują podmioty współpracujące; opierać się na odpowiednio rozbudowanej infrastrukturze informacyjnej oraz (przynajmniej w niektórych wypadkach) zawierać informacje uszeregowane zgodnie z przyjętą hierarchią celów (najpierw strategiczne, następnie operacyjne, a na końcu taktyczne).
Trzeba także pamiętać, że tworzone są sieci współdziałających ze sobą systemów informacyjnych wspierających aktywność w różnych dziedzinach. Stosuje się jednak różne kryteria podziału systemów informacyjnych. W niektórych dziedzinach bezpieczeństwa ogromne znaczenie ma strategiczny system informacyjny. Stanowi on podstawę dla strategicznego zarządzania np. daną strukturą. Pozwala na określanie jej celów, tworzenie wizji, kończąc na projektowaniu i wdrażaniu strategii. Patrząc z innego punktu widzenia, J. Oleński w 2006 r. wyróżnił m.in. społeczne systemy informacyjne i infrastrukturalne systemy informacyjne.
Odnośnie do systemów operacyjnych działających na mniejszą skalę można przykładowo wymienić systemy informacyjne: rozpoznania, dowodzenia, łączności, kierowania uzbrojeniem sił zbrojnych danego państwa. Przykładowo według Żebrowskiego system informacyjny wywiadu i kontrwywiadu składa się z urządzeń przeznaczonych do wykrywania, które dostarczają danych; procesów mających za zadanie filtrować i porządkować dane w drodze tworzenia informacji; odbiorców użytkujących informacje; baz danych przeznaczonych do magazynowania informacji i danych; urządzeń pozwalających na przesłanie informacji i danych; zasad mających określać strukturę i funkcjonowanie danego systemu informacyjnego; synergizmu wykorzystującego sprawną współpracę elementów systemu.
Niekiedy dana struktura stosuje równocześnie kilka systemów informacyjnych. Przykładowo uczestnik walki informacyjnej powinien, poza poziomem taktycznym, utworzyć odrębne systemy informacyjne na poziomie operacyjnym i strategicznym. Równocześnie system informacyjny uczestnika walki informacyjnej powinien być tak skonstruowany, by mógł on równocześnie prowadzić atak informacyjny, podjąć obronę informacyjną oraz dokonać zakłócenia informacyjnego.
Często, choć nie zawsze, system informacyjny jest strukturą wielopoziomową. Przykładowo, w obrębie systemów związanych z bezpieczeństwem Żebrowski wyróżnia podsystemy informacji. Jak wynika z ustaleń różnych badaczy, są one ze sobą powiązane, niekiedy hierarchicznie. W tej sytuacji można przyjąć za Zaborowskim, że dany podsystem może być równocześnie systemem, który składa się z podsystemów. Jeśli tak, uprawnione byłoby pojęcie systemu elementarnego w odniesieniu do systemu informacyjnego dotyczącego bezpieczeństwa, który nie składa się z podsystemów.
Od wielu lat, według zgodnej opinii badaczy (np. A. Żebrowskiego, T.R. Aleksandrowicza i innych) zapewnienie przez państwo bezpieczeństwa własnych wykorzystywanych systemów informacyjnych stanowi jeden z kluczowych elementów walki informacyjnej.
System informacyjny jest czasami utożsamiany z systemem informacji. Równocześnie niekiedy systemy informacyjne są uznawane za część infrastruktury informacyjnej. Analizując zagadnienie na poziomie poszczególnych rodzajów systemów informacyjnych, Oleński uznał w 2006 r. społeczne systemy informacyjne za część społecznego ładu informacyjnego. Precyzyjne ustalenia w zakresie podziału systemów informacyjnych komplikuje to, że omawiane systemy różnią się między sobą, m.in. w zależności od ustroju danego państwa.
T.R. Aleksandrowicz, Sieciowy paradygmat bezpieczeństwa państwa w stosunkach międzynarodowych, „Zeszyty Naukowe Akademii Obrony Narodowej” 2013, Dodatek; H. Batorowska, Wybrane problemy kultury bezpieczeństwa, kultury informacyjnej i bezpieczeństwa informacyjnego w refleksji nad funkcjonowaniem człowieka w świecie informacji, [w:] Kultura informacyjna w ujęciu interdyscyplinarnym. Teoria i praktyka. Tom 2, H. Batorowska, Z. Kwiasowski (red.), Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Kraków 2016; P. Bączek, Zagrożenia informacyjne a bezpieczeństwo Państwa Polskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006; M. Kisilowska, Przestrzeń informacyjna jako termin informatologiczny, „Zagadnienia Informacji Naukowej”, 2011, nr 2 (98); W. Kitler, Pojęcie i zakres bezpieczeństwa informacyjnego państwa, ustalenia systemowe i definicyjne, [w:] Bezpieczeństwo informacyjne. Aspekty prawno-administracyjne, W. Kitler, J. Taczkowska-Olszewska (red.), Towarzystwo Wiedzy Obronnej, Warszawa 2017; J. Oleński, Infrastruktura informacyjna państwa w globalnej gospodarce, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006; J. Unold, Zarządzanie informacją w cyberprzestrzeni, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu, Warszawa 2015; M. Zaborowski, Obiekty informacyjne w systemach sterowania procesami w przedsiębiorstwach, [w:] Internet w społeczeństwie informacyjnym. Nowoczesne systemy informatyczne i ich bezpieczeństwo, R. Pregiel, P. Buchwald (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2014; A. Żebrowski, Walka informacyjna w asymetrycznym środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Wybrane problemy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2016; A. Żebrowski, Wywiad i kontrwywiad XXI wieku, Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie, Lublin 2010.