Środowisko informacyjne

w naukach o bezpieczeństwie i obronności jest przestrzenią decyzyjną, w której realizowany jest proces dowodzenia polegający na identyfikacji i definiowaniu problemów decyzyjnych mających na celu poszukiwanie rozwiązań i dokonywanie wyboru oraz wdrażanie najlepszego sposobu rozwiązania problemu przez decydenta. Na potrzeby procesu dowodzenia informacje pozyskiwane są podczas realizacji cyklu rozpoznawczego obejmującego: ukierunkowanie, gromadzenie, przetwarzanie i rozpowszechnianie. Decydent, starając się o zwiększenie skuteczności podejmowanych decyzji, powinien wykorzystywać spersonalizowane systemy informacyjne, ponieważ decyzja jest zależna od otrzymanych w ramach procesu decyzyjnego informacji.

W domenie bezpieczeństwa środowisko informacyjne stanowi tylko jeden z komponentów złożonego środowiska operacyjnego, w którym prowadzone są działania wojskowe. Środowisko to obejmuje także obszary fizyczne i czynniki domen morskich, lotniczych, lądowych, kosmicznych oraz cyberprzestrzeni. Środowisko informacyjne w tej perspektywie traktowane jest zaledwie jako fragment rzeczywistości. Charakteryzuje się je w obrębie trzech sfer, których dotyczy i sześciu relacji występujących pomiędzy nimi. Do stref (domen), w których następuje odbieranie, przetwarzanie i przekazywanie informacji pomiędzy osobami, organizacjami, systemami i samą informacją, należą:

• domena fizyczna,
• domena wirtualna (wymiar informacyjny),
• domena poznawcza (wymiar kognitywny, psychologiczny).

Natomiast relacje zachodzące między domenami dotyczą powiązań:

• występujących w realnym świecie, odnoszących się do rozgrywających się w nim zdarzeń, w których środowisko informacyjne pokrywa się ze światem fizycznym, w którym zabiega się o rozwój infrastruktury informatyczno-komunikacyjnej;
• zachodzących w procesie przesyłania informacji przy użyciu systemów łączności sieciowej i związanych z automatycznym (wspomaganym przez najnowsze technologie) podejmowaniem decyzji;
• występujących pomiędzy samymi informacjami (danymi) rezydującymi (zdeponowanymi) w systemach informatycznych i sieciach telekomunikacyjnych, w których są one gromadzone, przechowywane, przetwarzane, opracowywane, wyszukiwane, przesyłane i udostępniane;
• pomiędzy osobami tworzącymi środowisko informacyjne, charakteryzującymi się zróżnicowanym poziomem świadomości informacyjnej i ich świadomością w tym obszarze;
• pomiędzy przesłaną informacją a jej docelowymi odbiorcami, którzy dokonują jej analizy i interpretacji w celu zrozumienia i modyfikowania środowiska informacyjnego.

Odbiorowi informacji towarzyszą emocje wpływające na postawy wobec informacji, a te kształtują system wartości podmiotu i wpływają na jego zachowania i decyzje.

Przedstawiona typologia domen jest oparta na strukturze środowiska informacyjnego opisanej w dokumencie Allied Joint Doctrine for Information Operations (NATO AJP-3.10) (Sojusznicza wspólna doktryna dla operacji informacyjnych) z 7 grudnia 2015 r.

Wojskowe środowisko informacyjne jest zatem środowiskiem prowadzenia operacji informacyjnych, czyli przedsięwzięć ukierunkowanych na analizowanie, planowanie, ocenę oraz integrowanie działań informacyjnych, których celem jest oddziaływanie na informacje i systemy informacyjne po to, aby tworzyć pożądane efekty (rezultaty) w sferze woli działania, zrozumienia sytuacji i zdolności do prowadzenia działań przez zaaprobowane obiekty oddziaływania (audytoria), w ramach osiągania celów prowadzonej operacji.

G. Nowacki w środowisku informacyjnym nazywanym przestrzenią operacji informacyjnych wyróżnia przestrzeń osobową i techniczną oraz trzy podprzestrzenie będące układami skoordynowanych elementów dostosowanych do: zdobywania informacji (rozpoznania), zakłócania informacyjnego i ochrony informacyjnej.

Na podstawie wspólnej publikacji sojuszniczej NATO AJP-3.10 (A) Z. Modrzejewski scharakteryzował poszczególne warstwy środowiska informacyjnego, w którym realizowane są operacje informacyjne. Przedstawia on w kolejności wymiar fizyczny, informacyjny i poznawczy.

Wymiar fizyczny środowiska informacyjnego obejmuje infrastrukturę teleinformatyczną, głównie sieci telekomunikacyjne, systemy informacyjne, bazy danych, oprogramowanie, narzędzia komunikacyjne, sprzęt (komputery, laptopy, telefony komórkowe itp.), ale także sieć instytucji medialnych rozpowszechniających w czasie rzeczywistym informacje do odbiorców na całym świecie. Ta część środowiska informacyjnego stanowi „przestrzeń, w której występują aktywności fizyczne i wchodzą w interakcje osoby, narody, państwa, kultury i społeczeństwa”. Tutaj też ulokowane są obiekty przekazujące informacje zdobyte podczas patroli, pochodzące z rekonesansu powietrznego czy realizacji projektów dotyczących spraw publicznych.

Wymiar informacyjny środowiska informacyjnego jest związany z samą treścią informacji i danych. Trudno jednak ograniczać zbiór informacyjny do dokumentów mających wyłącznie formę elektroniczną, pomijając ogrom danych dostępnych w formie analogowej. Zbiory te wzajemnie się uzupełniają, a zautomatyzowane systemy informacyjno-wyszukiwawcze ułatwiają dostęp do nich, nawet jeżeli konkretne dokumenty nie zostały zdigitalizowane.

Domena wirtualna odnosi się do treści i przepływu informacji, takich jak tekst lub obrazy, dane, które personel może gromadzić, przetwarzać, przechowywać, rozpowszechniać i wyświetlać. Ta domena zapewnia niezbędne powiązanie między wymiarem fizycznym i poznawczym.

Wymiar poznawczy odgrywa w środowisku informacyjnym najważniejszą rolę, dotyczy bowiem emocji i procesów poznawczych (percepcji), które wpływają na podejmowanie decyzji przez poszczególne podmioty. Przedmiotem oddziaływania są umysły tych, którzy są celem operacji informacyjnych. Zalicza się do nich tzw. publiczność zatwierdzoną przez Radę Północnoatlantycką (North Atlantic Council, NAC), do której należą przeciwnicy, potencjalni przeciwnicy, decydenci, grupy kulturalne, elementy społeczności międzynarodowej i inne osoby, które mogą być zaangażowane w działalność informacyjną Sojuszu. Poprzez odpowiednio dobrane, zmodyfikowane komunikaty, udostępnione w odpowiednim czasie celowo dobranym odbiorcom, można oddziaływać na ich świadomość, postawy, zachowania, decyzje itd. Komunikaty dostarczane im w zniekształconej formie mają w zaplanowany sposób wywołać określone reakcje i wpływać na postrzeganie przez nich problemów społecznych, kulturowych, religijnych, historycznych, zgodnie z intencją osób wytwarzających rozpowszechniane informacje i celami przez nie ustanowionymi. Ponieważ decyzje strategiczne są podejmowane w domenie poznawczej, więc docelowi odbiorcy, głównie decydenci, są celem działań (operacji) informacyjnych o charakterze dezinformacyjnym, manipulatorskim, zakłócającym, psychologicznym (np. lobbing, szantaż, manewrowanie społeczne, sterowanie społeczne, wymuszanie informacji, fabrykowanie informacji) itd.

Podsumowując, należy zaznaczyć, że rozumienie pojęcia środowiska informacyjnego przez przedstawicieli różnych dyscyplin wiedzy może być różnorakie i obejmować swoim zasięgiem szersze lub węższe obszary naukowej refleksji, tak jak w przypadku rozumienia terminu infosfera. Środowisko informacyjne definiowane w kontekście ekologii środowiska przyrodniczego może być światem interpretowanym z punktu widzenia zagrożeń, patologii i kryzysów cywilizacyjnych, w którym analiza procesu informacyjnego może być rozpatrywana także w kategoriach walki o informacje. Dlatego środowisko walki o informacje opisywane w ujęciu procesowym wymaga ustosunkowania się do poszczególnych etapów procesu informacyjnego, na których dochodzi do aktu pozyskania przewagi informacyjnej. Systemowe podejście do analizy środowiska walki o informacje każe zwrócić szczególną uwagę na takie jego elementy, jak człowiek, informacja i relacje pomiędzy nimi, a także sprzężenia występujące w konfrontacji tych elementów z otoczeniem.

Środowisko informacyjne, w którym funkcjonują podmioty inicjujące procesy decyzyjne, tworzy środowisko decyzyjne, w którym zgodnie z sojuszniczą doktryną operacji informacyjnych „ludzie i systemy obserwują, analizują, decydują i postępują według wprowadzonych informacji”. W środowisku tym wykorzystywane są informacje decyzyjne, czyli te, na podstawie których „decydent może ustalić, co należy w konkretnych warunkach zrobić, aby nie dopuścić do pogorszenia się istniejącego stanu lub [dopuścić do – H.B.] osłabienia dynamiki osiągania celów przeciwnej organizacji”. Są to informacje, które ze względu na potrzeby zarządzania T. Dukiewicz i H. Spustek podzielili na informacje: służące pomocą w podejmowaniu decyzji; zapewniające odpowiednią komunikację pomiędzy decydentem i wykonawcą; zaspokajające inne potrzeby ich użytkowników na wszystkich szczeblach zarządzania. Środowisko decyzyjne w tym kontekście można analizować jako środowisko walki o pozyskanie informacji decyzyjnych.

Podsumowując, środowisko informacyjne, w którym procesy informacyjne, przypisane im fazy i czynności mogą być analizowane jako działania pozwalające zdobyć przewagę nad partnerem, konkurentem, podmiotem zaatakowanym, pozyskać jego aktywa, zdominować, odizolować od ośrodków decyzyjnych, doprowadzić do destrukcji, zniszczyć, jest środowiskiem permanentnej walki o informacje.

Hanna Batorowska

H. Batorowska, Analityk w środowisku walki o dominację i przetrwanie, [w:] Walka informacyjna. Uwarunkowania – Incydenty – Wyzwania, H. Batorowska (red.), Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków 2017; H. Batorowska, Świadomość informacyjna warunkiem bezpieczeństwa użytkowników informacji, [w:] Bezpieczeństwo – wielorakie perspektywy. Bezpieczeństwo z perspektywy środowisk i obszarów, N.A. Fechner, A. Zduniak (red.), Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa, Poznań 2015; H. Batorowska, R. Klepka, O. Wasiuta, Media jako instrument wpływu informacyjnego i manipulacji społeczeństwem, Libron, Kraków 2019; T. Dukiewicz, H. Spustek, Informacja w zarządzaniu strategicznym, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej”, seria „Organizacja i Zarządzanie” 2016, z. 92; T. Dukiewicz, Militarne środowisko informacyjne, „Bellona”, 2011, nr 3; S. Jarmoszko, Bezpieczeństwo informacyjne a casus infosfery bezpieczeństwa, [w:] Informacyjne uwarunkowania współczesnego bezpieczeństwa, M. Kubiak, R. Białoskórski (red.), UPH, Siedlce 2016; Z. Modrzejewski, Information operations from the Polish point of view, „Obrana a Strategie” 2018, nr 1, t. 18; Z. Modrzejewski, Operacje informacyjne. AON, Warszawa 2015; Z. Modrzejewski, Przygotowanie operacji informacyjnej jako proces opracowania informacji, [w:] Procesy informacyjne w obronności i bezpieczeństwie. Teoria i praktyka, M. Wrzosek (red.), AON, Warszawa 2017; G. Nowacki, Znaczenie informacji w obszarze bezpieczeństwa narodowego, „Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy” 2013, nr 36; R. Żuchowski, Wojska Obrony Terytorialnej w działaniach antydezinformacyjnych, „Bezpieczeństwo. Teoria i Praktyka” 2017, nr 3.