Przestrzeń informacyjna
(information space) to pojęcie różnie definiowane – wykorzystywane m.in. w naukach o bezpieczeństwie, w informacji naukowej, zarządzaniu, prasoznawstwie i bibliotekoznawstwie. W naukach o bezpieczeństwie najczęściej stosowne jest w odniesieniu doposzczególnych osób, grup ludzi, państw lub konkretnych struktur danego państwa (np. służb specjalnych). Najczęściej uznaje się, że kształt i jakość przestrzeni informacyjnej zależą od aktywnego użytkownika (osoby, grupy ludzi lub państwa), uznawanego za centralnego dla danej przestrzeni informacyjnej.
Według części badaczy przestrzeń informacyjna jest zbieżna ze strefą odziaływania obiektu centralnego. W innej interpretacji jest jego swoistym tłem. Dla Z. Bednarka jest ona „konstruktem, który w rzeczywistości nie istnieje, ale w niej funkcjonuje, tworzy fakty, samemu, będąc ułudą”.
Każdy obiekt centralny ma własną, odrębną przestrzeń informacyjną. Jej obszar i występujące w niej obiekty ulegają zmianie. Na przestrzeni czasu obiekt centralny korzysta z pewnych, wybieranych przez siebie elementów. Wybór ten jest kształtowany przez potencjał obiektu centralnego, jego kompetencje, potrzeby informacyjne oraz zainteresowania. Poziom wymienionych czynników u obiektu centralnego jest zmienny.
W przestrzeni informacyjnej występują też inne elementy. Są one związane z obiektem centralnym i ze sobą. W sytuacji gdy w przestrzeni informacyjnej znajduje się człowiek, o pozostałych elementach mogą decydować jego wiedza i kompetencje informacyjne. Ten pogląd nie jest przez wszystkich podzielany. J.L. Kulikowski (autor pierwszej definicji pojęcia) wskazywał, że są to tylko te rodzaje informacji, które są jednostce dostępne dzięki zmysłom. Zbliżony pogląd zaprezentowała 20 lat później D.E. Denning, która zdefiniowała przestrzeń informacyjną jako wszystkie zasoby dostępne dla konkretnego człowieka w formie zagregowanej. Według C. McKnighta przestrzeń informacyjna to różnorodne skupisko źródeł informacji – obiektów istniejących w rzeczywistości lub tylko wirtualnie, które dany człowiek traktuje jako swoje źródła informacji. Z kolei według K. Hagedom przestrzeń informacyjna jest sumą informacji o obszarach zainteresowań poszczególnych ludzi.
Spośród definicji przestrzeni informacyjnej (jednostki) podanych przez S. Skórkę do specyfiki nauk o bezpieczeństwie pasuje uznanie, że jest to zbiór przypadkowych komunikatów. Ich postrzeganie i układ przestrzenny są jednak, zdaniem tej badaczki, zależne od działalności indywidualnego człowieka. Wybiera on bowiem np. kierunek swoich działań, przemieszczania się. Dla niektórych badaczy przestrzeń informacyjna jest po prostu częścią systemu poznawczego człowieka. Jest zbiorem znanych przez człowieka pojęć oraz relacji między nimi.
Postęp w dziedzinie informatyki zdecydował o jeszcze innym ujęciu tej problematyki odnośnie do jednostki. Omawiane pojęcie zaczęło być stosowane do nazywania środowiska pracy danego człowieka i związanego z nim systemu informacyjnego. W takim wypadku jedna osoba może mieć równocześnie kilka przestrzeni informacyjnych. Ich liczba zależy od liczby używanych przez tę jednostkę komputerów, z których regularnie korzysta zawodowo i prywatnie, zapisując na każdym z nich ślady swojej aktywność wirtualnej.
Wielkość, ilość, jakość i rozmieszczenie elementów w przestrzeni informacyjnej państwa zależą głównie od możliwości obiektu centralnego i priorytetów jego władz. Można wówczas mówić o przestrzeni bezpieczeństwa informacyjnego państwa. Transgraniczny charakter przestrzeni informacyjnej jest wykorzystywany przez państwo do osiągnięcia celów politycznych i wojskowych. Nieprzypadkowo S. Trojan i A. Kyrydon uznali wojnę informacyjną między państwami za aktywną metodę zmiany przestrzeni informacyjnej.
W literaturze przedmiotu można się także spotkać z jeszcze innym zastosowaniem tego pojęcia w naukach o bezpieczeństwie. Uznano, że przestrzeń informacyjną można odgórnie, sztucznie stworzyć. Inspiratorem są władze państwa lub podmiotu pozapaństwowego. Adresatami jest z góry określona grupa odbiorców. Według tej interpretacji omawianego pojęcia twórca sprawuje kontrolę nad tą, stworzoną przez siebie, przestrzenią informacyjną. Wpływa także na przekaz informacji w tej przestrzeni informacyjnej między osobami, które zdecydowały się tworzyć wspomnianą grupę.
Jeszcze inne podejście reprezentują badacze definiujący to pojęcie w związku z systemami informacyjnymi. Uznają przestrzeń informacyjną za związany z danym systemem informacyjnym zbiór. Zawiera on pojęcia oraz relacje między nimi. Zbiór ten jest zgodny z przestrzenią poznawczą poszczególnych osób lub grup ludzi. Jeśli przyjąć ten punkt widzenia, omawiane pojęcie można uznać za część krajobrazu informacyjnego.
Nieco inaczej przestrzeń informacyjną definiuje D. Benyon, uznając ją za rodzaj „nakładek” na przestrzeń, odbywającej się w realnej rzeczywistości, aktywności człowieka. Mają one ułatwiać poruszanie się po niej. Realizacja działań jednostki w rzeczywistości jest ułatwiona lub możliwa dzięki dostępowi do informacji. Ta ostatnia, zdaniem tego badacza, może mieć charakter werbalny lub wizualny.
W niektórych definicjach z zakresu nauk o bezpieczeństwie przestrzeń informacyjna jest traktowana jako synonim infosfery i środowiska informacyjnego człowieka z czym, w świetle powyższych rozważań oraz ustaleń S. Jarmoszko, nie do końca można się zgodzić.
Z. Bednarek, Przestrzeń informacyjna tekstów prasowych w dobie kultury masowej, „Acta Universitatis Lodziensis Folia Litteraria Polonica” 2010, nr 13; D.E. Denning, Wojna informacyjna i bezpieczeństwo informacji, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2002; Doktryna Bezpieczeństwa Informacyjnego RP, projekt 24 lipca 2015, https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/01/Projekt_Doktryny_Bezpieczenstwa_Informacyjnego_RP.pdf [dostęp: 30.04.2019]; S. Jarmoszko, Bezpieczeństwo informacyjne a casus infosfery bezpieczeństwa, [w:] Informacyjne uwarunkowania współczesnego bezpieczeństwa, M. Kubiak, R. Białoskórski (red.), Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy w Siedlcach, Siedlce–Warszawa 2016; V.V. Koshyrets, Informational and psychological space and safety of personality, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Technika, Informatyka, Inżynieria Bezpieczeństwa” 2013, vol. I; M. Kisilowska, Przestrzeń informacyjna jako termin informatologiczny, „Zagadnienia Informacji Naukowej” 2011, nr 2(98); S. Trojan, A. Kyrydon, Przestrzeń informacyjna: wojna pamięci, „Oblicza Komunikacji” 2017, vol. 10; A. Żebrowski, Walka informacyjna w asymetrycznym środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Wybrane problemy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2016.