Polityka informacyjna
jest pojęciem odnoszącym się do ogółu działań komunikacyjnych podejmowanych przez urzędy administracyjne w celu realizacji danej polityki publicznej, czyli interwencji publicznej, której zadaniem jest rozwiązanie istotnego zbiorowego problemu. Polityka publiczna definiowana przez A. Zybałę jako „uporządkowane działania państwa i jego obywateli, które (…) wypływają z wytworzonej, zobiektywizowanej wiedzy i są podejmowane, aby rozwiązywać kluczowe problemy społeczne” stanowi punkt wyjścia w refleksji nad znaczeniem umiejętności realizacji procesu informacyjnego, w którym uczestniczą rządzący i rządzeni. Jego istotą jest swobodny przepływ informacji w systemie (województwo, powiat, gmina) i racjonalne zarządzanie informacją na każdym z jego etapów (gromadzenia, opracowania, generowania, przechowywania, wyszukiwania, udostępniania). Podstawę uprawianej przez władzę polityki informacyjnej stanowi wyjaśnianie istoty zjawisk i procesów społecznych, gospodarczych, politycznych w celu ułatwienia wyborcom zrozumienia, możliwości poparcia i identyfikowania się z rozwiązaniami propagowanymi przez decydentów i partycypowania w tych inicjatywach. Przekazywaniu informacji na temat prowadzonych przez urzędy administracji działań musi towarzyszyć dialog z mieszkańcami zapobiegający konfliktom i negowaniu inicjatyw zgłaszanych do realizacji przez decydentów. Dialog ten, umiejętnie prowadzony, świadczy o dobrze realizowanej polityce informacyjnej. B. Dobek-Ostrowska łączy politykę informacyjną nie tylko z zapewnieniem prawidłowego obiegu informacji w strukturach społecznych, ale także z „budową wizerunku danej instytucji i tworzeniem relacji pomiędzy obywatelami a organami administracji publicznej”. Działania te wzmacniają pozyskiwanie aprobaty i wsparcia dla urzędów ze strony grup społecznych, ale – jak podkreśla M. Szczegielniak – nie zależą tylko od ich aktywności i dobrej woli, ale wynikają z przepisów prawa, tj. zUstawy o dostępie do informacji publicznej z 6 września 2001 r.Oznacza to, że polityka informacyjna opiera się na komunikowaniu informacyjnym i jest pojęciem węższym od polityki komunikacyjnej, ponieważ nie obejmuje np. komunikowania perswazyjnego. W polityce informacyjnej muszą być przestrzegane zasady prawdziwości przekazywanych komunikatów i musi być ona prowadzona w duchu otwartości i szczerości. Według P. Szostok współczesne podejście do polityki informacyjnej jest coraz częściej zbliżone do koncepcji public relations rozumianej jako wiarygodny dialog z otoczeniem, w odróżnieniu od wcześniej realizowanego modelu propagandowego czy marketingowego. Model partycypacyjny polityki informacyjnej wymaga jednak ustanowienia ładu informacyjnego oraz informacyjnego zabezpieczenia demokracji. W Poradniku dla dziennikarzy i wydawców prasy lokalnej wydanego pod redakcją A. Hejman zaznaczono, że nadrzędnym celem polityki informacyjnej jest dobro mieszkańców, z którymi rządzący prowadzą dialog, i że ma ona sprzyjać prawidłowemu rozwojowi systemu komunikowania społecznego i swobodnemu, spontanicznemu przepływowi informacji. Natomiast narzędziem realizacji tej polityki powinna być public relations, czyli planowe, celowe i zorganizowane działanie mające na celu stworzenie i utrzymanie wzajemnego kontaktu między gminą (rozumianą jako system społeczny) a jej otoczeniem. Do narzędzi tych zaliczono także indywidualny kontakt bezpośredni władz z mieszkańcami (w czasie dyżurów dla mieszkańców, spotkań z mieszkańcami, udziału władz w wydarzeniach o charakterze publicznym) i środki masowego przekazu (będące własnością gmin oraz inne media lokalne i regionalne).
R. Kowalczyk dokonał podziału polityki informacyjnej prowadzonej przez samorządy terytorialne na:
- politykę informacyjną zewnętrzną – skierowaną do społeczności lokalnej i jej organizacji, czyli do wszystkich mieszkańców, której zakres obejmuje wszelkie informacje jawne, które zostały wytworzone podczas działalności jednostki samorządu terytorialnego i przez nie zgromadzone, dotyczące faktów, osób, zdarzeń, ale także sprawozdań, ocen, wniosków, sugestii, interpretacji, planów, spostrzeżeń;
- politykę informacyjną wewnętrzną – skierowaną do członków władz lokalnych i pracowników jednostek samorządu terytorialnego oraz osób, grup, organizacji stanowiących zaplecze poparcia, której zakres obejmuje poza informacjami jawnymi, ogólnie dostępnymi, także wiadomości niejawne (niemające jednak prawnego charakteru informacji niejawnej).
Należy nadmienić, że realizowanych jest wiele polityk dotyczących wielu dziedzin funkcjonowania państwa, m.in. polityka ekonomiczna, prawna, finansowa, zdrowotna, gospodarcza, ekologiczna, informacyjna. Polityka określa zasady, według których ma być prowadzona dana działalność państwa, które są zebrane w przepisach prawa i winny być przestrzegane przez wszystkich członków państwa.
Polityka informacyjna stanowi według A. Kamińskiej i J. Zawiłej-Niedźwieckiej także część kultury danej zbiorowości, jej integralny element, określający reguły, wartości i przekonania, które powinni przejawiać wszyscy członkowie tej zbiorowości. Jest ważnym komponentem kultury organizacyjnej, która równocześnie wpływa na sposób realizacji polityki informacyjnej przez organizację. Nie każdy typ kultury organizacyjnej sprzyja uprawianiu racjonalnej polityki informacyjnej. Kultury biurokratyczne, kolektywistyczne, oparte na władzy, w których stosunek między rządzonymi a rządzącymi oparty jest na przymusie, kultury oparte na modelu formalnym lub na metaforze fabryki czy więzienia hamują swobodny przepływ informacji w organizacji, a tym samym utrudniają wymianę informacji i możliwość uczestniczenia w działaniach, z góry wykluczając z nich pewne grupy osób.
Pojęcie polityki informacyjnej A. Górski rozpatruje także pod kątem imperatywu komunikacji interesariuszy współpracujących i współistniejących z jednostką oraz jednostek o pokrewnym celu i misji działania rywalizujących i konkurencyjnych o miejsce na rynku, pozyskanie klientów i osiągnięcie zamierzonego celu. Ważnym elementem rozpatrywania pojęcia polityki informacyjnej pod kątem tego imperatywu jest wywieranie wpływu i osiągnięcie przewagi nad konkurencją jako pochodną działań określonych w polityce informacyjnej, której kluczową kwestią jest rozwój technologiczny i generowanie nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Wywieranie tego wpływu nie musi być realizowane metodami perswazji, ale np. intensywnością komunikatów informacyjnych, precyzyjnie dobraną grupą docelową dla emitowanych treści, czasem ich emisji, rozpoznaniem potrzeb społecznych.
Polityka informacyjna może być definiowana jako odmiana komunikacji społecznej, której głównym atrybutem jest informacja. Samorządy terytorialne mają obowiązek udzielania informacji o: zasadach funkcjonowania i trybie działania podmiotów władzy, sposobie stanowienia aktów publicznoprawnych, sposobach przyjmowania i załatwiania spraw, kolejności i załatwianiu lub rozstrzyganiu spraw, prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz sposobach i zasadach udostępniania danych w nich zawartych; o stanie majątku terytorialnego, wysokości długu publicznego, pomocy publicznej oraz ciężarach publicznych. Realizują ten wymóg, zamieszczając ogłoszenia w Biuletynie Informacji Publicznej, odpowiadają na żądania informacyjne na wniosek zainteresowanego obywatela, wykładając lub wywieszając informacje w miejscach ogólnodostępnych oraz zapewniając prawo wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy samorządowej.
Sprawny przepływ informacji ma znaczenie strategiczne w podejmowaniu szybkich i trafnych decyzji i wskazuje na jakość procesu zarządzania jednostką. Decydenci wykorzystują najczęściej kanały komunikacji zewnętrznej, takie jak media masowe (internet), eventy, imprezy masowe, rozgłośnie radiowe, telewizję, prasę oraz kanały komunikacji wewnętrznej, np. wewnętrzne rozgłośnie radiowe, tablice ogłoszeń, wewnętrzne platformy komunikacyjne.
Organizacje społeczne, organizacje pozarządowe, grupy polityczne, obywatele tworzą każdego dnia informacje o swojej działalności i informują o niej społeczeństwo, aby uzyskać poparcie dla swoich aktywności i pomysłów oraz aby udowodnić swoją wiarygodność i zapewnić sobie miejsce w hierarchii społecznej. Zadaniem polityki informacyjnej jest więc realizacja prawa społeczności lokalnej do informacji, inspirowanie systemu komunikowania społecznego w gminie, tworzenie porozumienia między władzą samorządową a społecznością lokalną, a także promocja gminy, czyli kształtowanie jej pozytywnego wizerunku na zewnątrz. Pomimo tak ważnej roli polityki informacyjnej jest ona często prowadzona nieudolnie i ogranicza się ją tylko do przekazywania elementarnych danych na temat podejmowanych przez władzę działań. Wynika to z akceptacji stereotypów ograniczających sprawne komunikowanie się, takich jak: „wszelkie informacje przekazywane przez władze są zwykłą propagandą” lub „prowadzenie polityki komunikacyjnej wymaga dużych nakładów finansowych”.
Wybór zamieszczonej poniżej literatury przedmiotu wskazuje, że zagadnienia polityki informacyjnej analizowane są z perspektywy aktów prawnych i zarządzeń normalizujących przepływ informacji i dostęp do niej, z punktu widzenia wykorzystywanych narzędzi i kanałów informacyjnych (prasa, internet, PR itp.), w kontekście kompetencji osób realizujących politykę informacyjną i jej adresatów, kształtowania postaw obywatelskich i umacniania demokracji, analizy polityk publicznych, prowadzonych badań empirycznych i teoretycznych modeli polityki informacyjnej, a także w kontekście procesów zarządzania organizacją, firmą, konkurencyjności, kultury organizacyjnej, sytuacji kryzysowych i bezpieczeństwa.
K. Batorowska, Udostępnianie informacji o regionie a jego postrzeganie przez społeczność lokalną – na przykładzie miesięcznika samorządowego „Ziemia Suska”, [w:] Bezpieczeństwo informacyjne w dyskursie naukowym, H. Batorowska, E. Musiał (red.), Uniwersytet Pedagogiczny, Kraków 2017; Z. Chmielewski, P. Kuca, R. Polak, Public relations i polityka informacyjna w samorządzie terytorialnym, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2015; B. Dobek-Ostrowska, R. Wiszniowski, Teoria komunikowania publicznego i politycznego. Wprowadzenie, Astrum, Wrocław 2007; B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne, PWN, Warszawa 2012; E. Frąckiewicz, Polityka informacyjna samorządów terytorialnych w świetle badań empirycznych (przykład województwa zachodniopomorskiego), „Studia Regionalne i Lokalne” 2004, nr 1(15); A. Górski, Polityka i informacja, [w:] Dylematy cywilizacji informatycznej, A. Szewczyk (red.), PWE, Warszawa 2004; M. Jas-Koziarkiewicz, Prawne i instytucjonalne podstawy polityki informacyjnej Unii Europejskiej, „Przegląd Europejski” 2015, nr 2(36); K. Jastrzębska, Polityka informacyjna władz lokalnych w zakresie możliwości zdobywania i podnoszenia kwalifikacji przez mieszkańców, „Zarządzanie Publiczne” 2010, nr 4(12); E. Jurga-Wosik, Polityka informacyjna i dostęp do dokumentów w instytucjach Unii Europejskiej, „Przegląd Politologiczny” 2012, nr 4; A. Kamińska, J. Zawiła-Niedźwiecki, Koncepcja modelu polityki informacyjnej uczelni publicznej w kontekście zrównoważonego zarządzania, „Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie” 2015, t. 26, nr 1; R. Kowalczyk, Samorząd terytorialny jako uczestnik komunikacji społecznej, „Przegląd Politologiczny” 2011, nr 4; J. Kozłowski, Polityka informacyjna gminy, [w:] Grochem o ścianę. Polityka informacyjna gminy, J. Regulska (red.), Wydawnictwo Samorządowe FRDL, Warszawa 1997; S. Michałowski, Polityka informacyjna w samorządzie terytorialnym a społeczeństwo obywatelskie, [w:] Władza lokalna a media. Zarządzanie informacją – Public Relations – promocja jednostek samorządu terytorialnego, S. Michałowski, W. Mich (red.), Lublin 2006; A. Raczyk, A. Graczyk, Polityka promocyjno-informacyjna a rozwój gospodarczy miast Polski, „Studia Regionalne i Lokalne” 2014, nr 4(58); J. Sasak, Model zarządzania przepływem informacji w urzędzie miasta, [w:] Technologie wiedzy w zarządzaniu publicznym, Wydawnictwo AE w Katowicach, Katowice 2008; R. Szarfenberg, Polityka publiczna – zagadnienia i nurty teoretyczne, „Studia z Polityki Publicznej” 2016, nr 1(9); M. Szczegielniak, Polityka informacyjna urzędów centralnych w Polsce na przykładzie wykorzystania internetowych kanałów przekazu informacji, „Polityka i Społeczeństwo” 2016, nr 4(14); P. Szostok, Prasa samorządowa jako narzędzie polityki informacyjnej na poziomie lokalnym, „Studia Politicae Universitatis Silesiensis” 2012, t. 8; W. Trzcińska, I. Wiciak, Skuteczne komunikowanie w administracji publicznej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji, Szczytno 2011; A. Zybała, Polityki publiczne. Doświadczenia w tworzeniu i wykonywaniu programów publicznych w Polsce i w innych krajach, Warszawa 2012.