Niemilitarne metody prowadzenia wojny hybrydowej
koncentracja stosowanych metod konfliktu w kierunku szerokiego wykorzystania środków politycznych, gospodarczych, informacyjnych, humanitarnych i innych, stosowanych w koordynacji z potencjałem protestacyjnym ludności.
Do niemilitarnych metod prowadzenia wojny hybrydowej można zaliczyć:
- nowe technologie informacyjne (wojna informacyjna, propagandowa), ataki informacyjne: wszechobecną, intensywną kampanię dezinformacyjną mającą na celu destabilizację wybranych państw, prowadzoną zarówno we własnym kraju, jak i za granicą; krętactwo, szerokie wykorzystywanie mass mediów do szerzenia propagandy politycznej;
- działania ofensywne w cyberprzestrzeni: ataki w cyberprzestrzeni prowadzone przez służby specjalne agresora lub powiązane z nimi grupy hakerów, sowicie opłacanych w różnych państwach świata trolli cybernetycznych, których celem jest paraliżowanie funkcjonowania atakowanego państwa (jego administracji, infrastruktury krytycznej itd.);
- psychologiczne i humanitarne kampanie informacyjne, które polegają na kreowaniu wyższości agresora w porównaniu z przedstawicielami innych narodowości, tworzenie swoistych enklaw psychologicznych; różne techniki zniekształcenia informacji;
- wielokierunkowe działania dyplomatyczne: dyskredytowanie wizerunku atakowanego państwa na arenie międzynarodowej oraz budowanie politycznego lobby w organizacjach międzynarodowych w celu uniemożliwienia im reakcji lub łagodzenia wprowadzanych przez nie sankcji ekonomicznych i politycznych;
- propagandę,która służy destabilizowaniu sytuacji poprzez wykorzystanie wszystkich rodzajów mediów i komunikacji oraz budowanie obrazu rzeczywistości alternatywnej, w której bandytów, prowokatorów i agentów prezentuje się jako ludność cywilną oczekującą sprawiedliwości. Na miejscu cały fałsz tego obrazu jest oczywisty, ale nie chodzi o miejscowych, tylko o widza zewnętrznego. Przedstawianie agresji zbrojnej jako walki wyzwoleńczej ludności cywilnej to metoda, którą posługiwano się jeszcze za czasów KGB;
- szerokie zastosowanie instrumentów politycznych i społecznych: formowanie na terytorium państwa-ofiary opozycji politycznej; poszukiwanie i tworzenie lojalnych grup. Zwykle są to wspólnoty narodowe, religijne, terytorialne lub polityczne, które z jakiegoś powodu mogą być skłócone z resztą społeczeństwa. Finansuje się je i ustawia w opozycji do reszty społeczeństwa za pomocą propagandy i prowokacji. Tworzenie takiej wrogo nastawionej do własnego kraju, ale lojalnej wobec agresora grupy od podstaw jest długie i kosztowne, dlatego zwykle korzysta się z tlących się lub zamrożonych konfliktów; próba zmiany konstytucji, doprowadzenie do władzy wiernych agresorowi i przekupnych polityków; wszechobecna korupcja; bezpośrednie lub pośrednie przekupstwo, gwarancje wsparcia oraz – jeśli to konieczne – azyl polityczny dla zwolenników agresora;
- wywoływanie konfliktów wewnętrznych przy pomocy agentów wpływu czy piątej kolumny; wspieranie istniejących organizacji radykalnych lub tworzenie ich od podstaw. Właśnie one powinny rozlewać krew i tworzyć atmosferę niepokoju, zamętu, osłabiać kontrolę władz. Terror można stosować w odniesieniu do całego społeczeństwa albo określonej grupy społecznej, religijnej czy narodowej, by potem w działaniach propagandowych odwołać się do tych okoliczności i w ten sposób wywołać poważny konflikt w kraju, który stał się ofiarą agresji. Celem terroru jest zastraszenie i doprowadzenie do sytuacji, w której w zamian za zaprzestanie ataków terrorystycznych osiągnie się akceptację narzuconych warunków, przy czym nie istnieje żaden formalny związek między agresorem i terrorystami;
- wykorzystanie instrumentów ideologicznych, w tym nacisków psychologicznych: przepisywanie historii; niwelowanie wartości kulturowych oraz kształtowanie odpowiednich dla agresora nastrojów w społeczeństwie poprzez utrwalanie rozmaitych mitów i uprawianie propagandy;
- instrumenty ekonomiczne: sankcje gospodarcze, blokada ekonomiczna; ekonomiczne embarga, wymuszenia i łapówki, wprowadzanie wysokich ceł na produkty importowane z kraju, wobec którego prowadzone są działania hybrydowe, lub z krajów udzielających mu wsparcia; sabotaż komunikacyjny;
- instrumenty energetyczne: szantaż energetyczny, w tym groźby odcięcia dostaw surowców strategicznych, sabotaż (ataki hakerskie na sieci energetycznej oraz akty terrorystyczne w systemie transportu gazu);
- dużą aktywność służb specjalnych: obsadzanie urzędów centralnych, administracji lokalnej, samorządów zawodowych, związków zawodowych, mediów czy firm (zarówno tych małych, jak i dużych korporacji) obcą agenturą. Jest to szczególnie częste w zakładach produkcyjnych, które w wypadku wojny mogą mieć znaczenie strategiczne ze względu na swoją produkcję; zadaniem agentów jest infiltracja sił politycznych, gromadzenie informacji oraz budowa siatek wywiadowczo-sabotażowych podejmujących działania na terytorium atakowanego państwa; aktywności tej mogą towarzyszyć protesty ludności;
- międzynarodową izolację i naciski polityczne w różnych państwach–tworzy się negatywny, a nawet toksyczny wizerunek władz państwowych, które są obiektem ataku, w wyniku czego stają się one międzynarodowym pariasem.
Współcześnie wzrosła rola pozamilitarnych środków osiągania celów politycznych i strategicznych, a w wielu przypadkach stały się one bardziej skuteczne niż broń w walce z gospodarką, polityką, dyplomacją, religią, przestrzenią informacyjną, cybernetyczną, bezpieczeństwem wewnętrznym etc. nie tylko ze względu na ich kompleksowość i potencjalnie niszczące skutki, ale także z powodu braku skutecznej strategii przeciwdziałania tego rodzaju zagrożeniom.
Sun Tzu podkreślał, że mądrością jest unikanie siły i uderzanea w słabe strony wroga. Zasada ta znajduje również zastosowanie w wykorzystaniu środków niewojskowych, pozwala wygrać wszystko bez walki. W taki sposób Rosja zaczęła wykorzystywać środki pozamilitarne przeciwko Ukrainie lata przed rozpoczęciem agresji zbrojnej. Kreml wtrącał się w wybory ukraińskie, wspierał prorosyjskie siły polityczne na Ukrainie, wpływał na jej politykę wewnętrzną i wojskową, wprowadzał korzystne traktaty i umowy dwustronne dla Rosji, zapewniał kontrolę nad ukraińskimi dostawami energii, inwestował w ukraińską gospodarkę, zabezpieczał wpływ Rosji na Kościół prawosławny Ukrainy, prowadził zaangażowaną wojnę propagandową w Ukrainie.
Ukraińskie siły zbrojne zostały skutecznie „rozbrojone” w latach 2010–2014. Rosyjscy generałowie stanęli na czele ukraińskich sił zbrojnych i agencji bezpieczeństwa. Następowała demoralizacja w szeregach wojska, dokonywano zbrodniczej redukcji personelu wojskowego, eliminowano systemy logistyczne, niszczono systemy szkoleniowe. Środki pozamilitarne były zatem aktywnie wykorzystywane przez wiele lat, zanim zarówno Ukraina, jak i społeczność międzynarodowa uznały sytuację za konflikt międzypaństwowy.
Używając niemilitarnych środków prowadzenia wojny, Kreml w pełni wykorzystuje możliwości nowych technologii, w tym propagandę, dezinformację i wojnę informacyjną, która uderza w wolność słowa, myśli i prawo do zgromadzeń. Poczucie demokracji, równości i praworządności jest kwestionowane, społeczeństwu narzuca się zarówno niewydolny system prawny, jak i nieodłączną korupcje. Rosyjska kampania informacyjna jest kluczową częścią projektu konfliktu, dlatego konieczne jest doskonalenie działań w przestrzeni informacyjnej, w tym obrony własnych obiektów.
Środki pozamilitarne i zsynchronizowana propaganda służą do wzmocnienia oczekiwanego efektu. Skuteczna kampania informacyjna pomaga zwiększyć oczekiwania wykraczające poza to, co jest rozsądnie osiągalne, jednocześnie podsycając gniew i rozczarowanie, gdy oczekiwania są niespełnione. Kreml ukierunkowuje międzynarodowe postrzeganie Ukrainy jako nieudolnego państwa, próbuje sabotować procesy reform, aby osłabić międzynarodowe wsparcie dla Ukrainy i zdestabilizować ją od wewnątrz. Eksportowanie i wykorzystywanie korupcji w systemie politycznym jest elementem tej samej strategii. Korupcja w dziedzinie polityki, sprawiedliwości, bezpieczeństwa i obrony osłabia zaufanie niezbędne do ustabilizowania Ukrainy, zapewnienia międzynarodowego wsparcia i przyciągnięcia inwestycji zagranicznych.
Operacje Rosji najpierw na Krymie, a potem we wschodniej Ukrainie pokazały, że Moskwa w coraz większym stopniu koncentruje się na nowych formach działań politycznych skupionych na przyszłości. Pod wieloma względami można to nazwać „partyzancką geopolityką Rosji” – w świecie ukształtowanym przez porządek międzynarodowy Kreml stosuje coraz bardziej irytujące nowe taktyki wykorzystujące słabości wroga, co pozwala uniknąć bezpośrednich i jawnych konfrontacji. Innymi słowy, jest to wyraźne uznanie nie tylko tego, że wszystkie konflikty są w rzeczywistości środkami do celów politycznych (użyte rzeczywiste siły stają się nieistotne), ale że w nowoczesnych realiach Rosja musi coraz częściej sięgać po instrumenty pozamilitarne.
Działania niemilitarne wykorzystywane w ramach konfliktów hybrydowych mają na celu głównie oddziaływanie na ludność cywilną oraz społeczność międzynarodową. Ich zadaniem jest osłabianie woli oporu, zwiększanie poziomu zniechęcenia oraz niezadowolenia społecznego, co w rezultacie ma doprowadzić do zakończenia konfliktu zgodnie z interesem agresora. Jesteśmy świadkami tego, że w stosunku do Ukrainy stosuje się metody wojny na wyczerpanie, zniszczenie równowagi psychologicznej zarówno u obywateli tzw. Noworosji, jak i w środowisku politycznym Ukrainy.
E. Dykyi, The ‘hybrid’ war of Russia. Experience of Ukraine for the Baltic States, The General Jonas Žemaitis Military Academy of Lithuania, Vilnius 2016; M. Galeotti, Hybrid War or Gibridnaya Voina? Getting Russia’s non-linear military challenge right, Lulu.com, Washington 2016; M. Galeotti, (Mis)Understanding Russia’s two ‘hybrid wars’, „Critique and Humanism. Media, Conspiracies, and Propaganda in the Post-Cold War World” 2018, vol. 49, no. 1; A. Mumford, Proxy Warfare and the Future of Conflict, „The RUSI Journal” 2013, vol. 158, no. 2; O. Wasiuta, Niemilitarne metody prowadzenia wojny hybrydowej,[w:] Vademecum bezpieczeństwa, O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć (red.), Wydawnictwo Libron, Kraków 2018; O. Wasiuta, S. Wasiuta, Wojna hybrydowa Rosji przeciwko Ukrainie, Wydawnictwo ARCANA, Kraków 2017; І.П. Рущенко, Російсько-українська гібридна війна: погляд соціолога, Видавництво ФОП Павленко О.Г., Харків 2015; Стратегія і тактика гібридних війн в контексті військової агресії Росії проти України, „Офіцер України” 2015, № 1.