Kultura informacyjna

jest zawsze ściśle związana z użytkownikiem informacji oraz otoczeniem, w którym jednostka funkcjonuje oraz rozwija pożądane zachowania informacyjne. Jej kształtowanie powinno zakończyć się pozyskaniem przez człowieka zdolności do racjonalnego, efektywnego i etycznego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym, a zatem oczekuje się od jej reprezentantów odpowiednich postaw i zachowań. Dlatego definiując kulturę informacyjną, zwróciłam szczególną uwagę na ograniczenia normatywne, ustalając, że

kultura informacyjna to sfera aktywności człowieka kształtowana przez jego świadomość informacyjną, wartości wspierające potrzebę alfabetyzacji informacyjnej, postawy emitujące zachowania charakterystyczne dla dojrzałych informacyjnie użytkowników, wynikające z oddziaływania na siebie wymienionych komponentów kultury. Zachowania te, powstałe pod wpływem bodźców motywacyjnych i kompetencji informacyjnych, oceniane są w procesie tworzenia wiedzy pozytywnie, będąc równocześnie podporządkowanymi społecznym wzorom opartym na etyce korzystania z informacji. Odnoszą się do przedmiotów i innych wytworów związanych z działalnością informacyjną lub uczestnictwem w procesie informacyjnym.

Kultura informacyjna człowieka odnosi się do jego kompetencji informacyjnych, rozumianych jako proces przygotowywania jednostki do racjonalnego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym, oparty na edukacji i wychowaniu informacyjnym. Kompetencje informacyjne bowiem przyczyniają się do pobudzenia aktywności społecznej ludzi i są sumą ich umiejętności informacyjnych oraz postaw, jakie przyjmują wobec informacji, jej narzędzi i technologii.           

W literaturze przedmiotu pojawia się jednak pojęcie kultury informacyjnej w kontekście szeroko rozumianej kultury, której głównym obszarem zainteresowania jest funkcjonowanie człowieka w cywilizacji cyfrowej, w świecie ryzyka i katastrof, w rzeczywistości o zaburzonym społecznym ładzie informacyjnym i zachwianej równowadze pomiędzy podmiotowością a przedmiotowością jednostki. Przypisuje się społeczeństwu sieciowemu wysoki poziom kultury informacyjnej i prowadzi krytyczną refleksję nad naturą samej informacji, nad jej kontekstem społecznym, filozoficznym, etycznym, politycznym, ekonomicznym, technicznym i kulturowym. Uznaje się kulturę informacyjną za nieodzowny czynniki postępu społecznego, drogę do wolności politycznej, poprawy jakości życia i ludzkiego szczęścia. Tworzy ona według B. Stefanowicza mentalną infrastrukturę społeczeństwa informacyjnego. T. Piątek określa ją jako

poziom rozwoju społeczeństwa w danej epoce historycznej uwarunkowany stopniem opanowania sił przyrody, osiągniętym stanem wiedzy i twórczości artystycznej oraz formami współżycia społecznego z wykorzystaniem technologii informacyjnych.

Problematyka kultury informacyjnej jest więc związana bardziej z funkcjonowaniem społeczeństwa w ogóle – społeczeństwa o określonej kulturze, strukturze społecznej, systemie wartości, gospodarce, infrastrukturze technologiczno-informacyjnej itd. Wynika z tego, że odnoszące się do człowieka pojęcie „kultura informacyjna” przenoszone jest na kraj, obszar lub inne obiekty niebędące podmiotami. Dlatego M. Kisilowska proponuje, aby dla określenia sposobu świadomego i aktywnego funkcjonowania człowieka w środowisku informacyjnym (infosferze) oraz opisu konsekwencji tego funkcjonowania używać pojęcia „kultura informacji”. Jak zakłada autorka, owo świadome funkcjonowanie w cywilizacji technicznej wymaga posiadania, rozwijania i zdobywania coraz to nowszych kompetencji informacyjnych, korzystania z dostępnej oferty i aktywnej postawy polegającej na inicjowaniu działań i współtworzeniu środowiska informacyjnego.

Na silny związek pomiędzy kompetencjami informacyjnymi a kulturą informacyjną zwrócił uwagę W. Babik, pisząc, że „kultura informacyjna nie tylko ulega konceptualizacji, poszerzając swój zakres, ale również przyjmuje coraz to nowe [sic!] formy jej praktycznej realizacji i w ten sposób zbliża się do information literacy, czyli edukacji informacyjnej, oraz do alfabetyzacji”. W tej kwestii badacz stwierdza, że „wymienione terminy uzupełniają się, jeden jest konsekwencją drugiego i żaden z nich nie może istnieć bez pozostałych”.

Autorzy innych definicji kultury informacyjnej wskazują na jej istotny związek z technologią informatyczną i cyberspołecznością. Według T. Piątka i W. Furmanka, jest ona tożsama z kulturą informatyczną, rozumianą jako system postaw człowieka wobec różnych zjawisk z zakresu informatyki. Technologia informacyjna bowiem jest dla nich jednoznaczna z technologią komputerową. Zaproponowana przez Furmanka wspólna definicja dla obu kultur określa je jako

system stałych skłonności i sprawności woli człowieka, umożliwiający mu godne wykorzystywanie wytworów [dotyczy kultury informatycznej] i utworów [dotyczy kultury informacyjnej] informatyki występujących w otaczającej go rzeczywistości, w celu zmiany jakości życia własnego i innych ludzi. Wyrażają się one we względnie trwałych i pozytywnych postawach wobec zjawisk informatyki (użytkowników, twórców, wytwórców) opartych na opanowanej wiedzy i umiejętnościach informatycznych i informacyjnych. Ujawniają się przede wszystkim w etycznych zachowaniach oraz postępowaniach człowieka w różnych sytuacjach wykorzystywania przez niego technologii informacyjnych.

Takiemu sposobowi rozumienia kultury informacyjnej przeciwstawiają się S. Jaskuła i L. Korporowicz. W swojej definicji zwracają oni uwagę na konieczność wyjścia poza granice technocentryzmu i determinizmu technologicznego, bo tylko wtedy można uchwycić społeczeństwo informacyjne w sposób całościowy, dynamiczny i ewolucyjny. Zgodnie z tym założeniem przez kulturę informacyjną rozumieją

system otwarty, z jednej strony obejmujący wiedzę, umiejętności i postawy użytkowników informacji, kształtujące się pod wpływem doświadczeń o charakterze społecznym i cywilizacyjnym, z drugiej strony zawierający ich wytwory wynikające z twórczego i pełnego znaczeń uczestnictwa w procesie informacyjnym.

Z kolei B. Stefanowicz określił kulturę informacyjną jako

wiedzę, nawyki i umiejętności odnoszące się do informacji traktowanej jako składnik rzeczywistości otaczającej człowieka, równie ważny jak materia i energia, jako czynnik wpływający na zachowania i osiągnięcia zarówno pojedynczych ludzi, jak i całych społeczeństw.

Przejawami tej kultury są:

• wiedza na temat istoty informacji i jej funkcji;
• wysoki stopień świadomości roli i znaczenia informacji;
• znajomość i umiejętność poprawnego posługiwania się terminami i pojęciami odnoszącymi się do informacji i procesów informacyjnych;
• umiejętność poprawnego interpretowania informacji i właściwe jej wykorzystanie;
• umiejętność korzystania z informacji pochodzącej z różnych źródeł z uwzględnieniem ich (nie)spójności i zróżnicowania;
• poszanowanie informacji jako (cudzej) własności, dobra prywatnego i ogólnoludzkiego;
• umiejętność doboru właściwych środków do gromadzenia, przechowywania i udostępniania informacji;
• umiejętność i rzetelność w doborze źródeł i metod gromadzenia, przechowywania i udostępniania informacji.

Przeniesienie wagi na te elementy kultury informacyjnej, które odnoszą się do szeroko pojmowanej wiedzy na temat istoty informacji i jej funkcji oraz umiejętności informacyjnych, a także na świadomość informacyjną, a nie ograniczanie się tylko do jej aspektów informatycznych, pozwoliło Stefanowiczowi na przedstawienie struktury kultury informacyjnej obejmującej kulturę: myśli, języka i czynu. Tę pierwszą zinterpretował on jako sposób ujmowania otaczającej rzeczywistości i budowania modeli myślowych należących do niej zjawisk, zdarzeń, procesów i obiektów. Drugą zaś określił jako sumę słownictwa służącego do opisu otaczającej nas rzeczywistości oraz sposób wyrażania myśli. Wreszcie trzecią odniósł do postaw wobec informacji i związanych z nimi procesów i technologii informacyjnych. Postawy te odnoszone są do przedmiotu, którym jest informacja.

  Doceniając znaczenie kształtowania kultury informacyjnej dla potrzeb demokracji i społeczeństw obywatelskich, warto odwołać się do sformułowanych przez badacza czterech imperatywów tej kultury.

• Kultura informacyjna wymaga systemowego kształtowania świadomości jej roli i znaczenia w społeczeństwie, co wynika z przypisywanych jej cech i funkcji społecznych, w którym tworzy ona porządek społeczny, gwarantuje ciągłość społeczeństwa dzięki przyjętemu systemowi wartości i zasadom współżycia społecznego.
• Kultura informacyjna zakłada myślenie informacyjne. To dbałość o prawdę i tylko prawdę.
• Kultura informacyjna zakłada nieustanny proces rozwijania wiedzy o informacji. Jednym z ważnych elementów składowych tej wiedzy jest budowanie podstaw teoretycznych informacji, ale innych niż teoria C.E. Shannona, obejmującej przedmiotowe zagadnienia w konfrontacji z działalnością człowieka funkcjonującego w społeczeństwie informacyjnym.
• Kultura informacyjna wymaga jej kształtowania na każdym etapie życia współczesnego człowieka, poczynając od edukacji szkolnej.

Z powyższego wynika, że kultura informacyjna obejmuje pola badań różnych dyscyplin naukowych podejmujących rozważania nad współczesnymi zjawiskami informacyjnymi. Należy analizować ją w kontekście takich dyscyplin wiedzy, jak pedagogika, psychologia, etyka, informatyka, nauka o informacji, ekonomia, ekologia, socjologia, nauki o bezpieczeństwie, komunikacja społeczna, filozofia, technika itd. Oznacza to, że obszar badań nad kulturą informacyjną jest bardzo szeroki.

Informatolodzy koncentrują swoją uwagę wokół teoretycznych zagadnień związanych z kompetencjami informacyjnymi i ich systematyką oraz działań związanych z wypracowaniem metod zmierzających do efektywnego propagowania kultury informacji w społeczeństwie. Proekologiczne spojrzenie na kulturę informacyjną wydaje się uzasadnione, ponieważ zabieganie o zrównoważony rozwój człowieka i informacji w jego środowisku informacyjnym jest podstawą do normowania stosunków międzyludzkich. Badaniakoncentrują się wokół:

• walki z wykluczeniem technologicznym i informacyjnym w skali globalnej;
• etyki korzystania z narzędzi technologii informacyjno-komunikacyjnych gwarantującej użytkownikom tych technologii przekształcenie infosfery w dostępne dla wszystkich miejsce komunikacji, współpracy i wymiany bezpiecznych i sprawdzonych informacji;
• ekologicznego zarządzania informacją w firmie i ochrony infosfery przed chorobami informacyjnymi;
• społecznych i ekonomicznych zagrożeń wynikających z rozwoju techniki oraz sposobów przeciwdziałania tym zagrożeniom, prowadzących do podjęcia walki przez człowieka o jego byt w infosferze.         

Badacze problemów kultury bezpieczeństwa traktują kulturę informacyjną jako integralny komponent kultury bezpieczeństwa, dorównujący znaczeniem kulturze organizacyjnej i komunikacyjnej. M. Cieślarczyk, reprezentant holistycznego podejścia do rozumienia pojęcia kultury bezpieczeństwa, stwierdza, że do jej podstawowych komponentów zaliczają się elementy mentalny (duchowy, niematerialny, etyczny, świadomościowy, aksjologiczny), racjonalno-organizacyjny (społeczny) i materialny, ale tylko pierwszy z nich decyduje o tym, czy rozwój człowieka będzie w sposób właściwy służył bezpieczeństwu ludzkości. Wraz z Filipek dostrzegają oni w kulturze bezpieczeństwa nie tylko indywidualną wrażliwość ludzi, stanowiącą cechę ich mentalności, lecz także potrzebę podejmowania ryzyka i mądrego zarządzania nim w celu wprowadzania zmiany umożliwiającej rozwój, a w konsekwencji – gwarantującej długofalowe bezpieczeństwo podmiotu. Radzenie sobie z ryzykiem oraz umiejętność zarządzania nim są ściśle związane z kulturą informacyjną podmiotu. Dlatego kształtowanie kultury bezpieczeństwa bez dbałości o omawianą kulturę może nie przynieść oczekiwanych efektów i musi być połączone z podnoszeniem poziomu tej ostatniej wśród wszystkich grup społecznych i zawodowych w kraju.

Wysoki poziom kultury informacyjnej i kultury bezpieczeństwa informacyjnego sprzyja osiąganiu poczucia podmiotowości i służy kształtowaniu się przekonania o wpływie tych czynników na jakość życia człowieka oraz na wyższy poziom jego bezpieczeństwa w wymiarze obiektywnym i subiektywnym. W literaturze przedmiotu wskazuje się na ścisły związek kultury informacyjnej jednostki z bezpieczeństwem społecznym. Bezpieczeństwo to zależy w dużym stopniu od świadomości informacyjnej społeczeństwa, a tę należy rozwijać w procesie edukacji permanentnej. Wiedza i umiejętności związane ze sprawnym uczestniczeniem w procesie informacyjnym, a szczególnie możliwość dostępu do potrzebnej informacji we właściwym czasie, zapewniają jednostce i grupom nie tylko przewagę w dążeniu do władzy i dóbr materialnych, ale i bezpieczeństwo. Cenna jest tylko ta informacja, która charakteryzuje się wysoką jakością, jest dobrze chroniona i ma wartość strategiczną. Należy ją zabezpieczyć przed zagrożeniami związanymi z nieuprawnionymi działaniami, z błędami ludzkimi i organizacyjnymi, ze skutkami katastrof i działań terrorystycznych, z awariami sprzętu i wadami oprogramowania. Dążenie do bezpieczeństwa wymaga wykształcenia kultury bezpieczeństwa, w tym zagwarantowania takiego poziomu kultury informacyjnej poszczególnych podmiotów, aby uniemożliwić jednej ze stron wykorzystanie przewagi kompetencyjnej w tym obszarze do osiągnięcia egoistycznych celów.

Ekonomiści i specjaliści od zarządzania firmą traktują kulturę informacyjną jako komponent kultury organizacyjnej. M. Sumiński postrzega ją jako podzbiór ogółu cech kultury organizacyjnej i analizuje jej wpływ na kształtowanie się procesów związanych z wykorzystaniem informacji w organizacjach. Wskazuje on na przydatność w jej badaniu trzech koncepcji teoretycznych: ekosystemu informacji, cyklu wiedzy oraz ukierunkowania na informację. Przyjmując za R.W. Griffinem rozumienie kultury organizacyjnej jako „zestawu wartości, które pomagają członkom organizacji zrozumieć, za czym organizacja się opowiada, jak pracuje i co uważa za ważne”, Z. Ryznar wyodrębnił w jej strukturze kultury: komunikacyjną, biznesową i informacyjną. Tę ostatnią traktuje się jako nieodzowną w zapewnieniu przedsiębiorstwu rozwoju i przyczyniającą się do jego ekspansji na rynkach światowych. Aby osiągnąć sukces, firma musi dbać o wysoki poziom kompetencji informacyjnych nie tylko pracowników, ale i klientów firmy. Z tego względu D.A. Marchand proponuje dokonanie podziału kultury informacyjnej na kultury: badawczą (w aspekcie antycypacji), odkrywczą (w aspekcie tworzenia), funkcjonalną (w aspekcie kontroli) oraz dzielenia się (w aspekcie adaptacyjnym). Kultura informacyjna organizacji świadczy o jakości procesu zarządzania informacją, traktowaniu jej jako dobra wspólnego, o umiejętności dzielenia się wiedzą i wspólnego uczenia się, o wysokim poziomie kompetencji informacyjnych, o umiejętności radzenia sobie z nadmiarowością informacji. Posługiwanie się informacją w warunkach szybkich zmian, globalizacji rynku, dominacji kapitału intelektualnego w procesach gospodarczych zmusza przedsiębiorstwa do podejmowania strategicznych decyzji, które nie byłyby możliwe bez sprawnej wymiany informacji wewnątrz firmy i z jej otoczeniem. Kultura informacyjna jest więc w nowoczesnej gospodarce narzędziem o znaczeniu strategicznym.

Psycholodzy stawiają przed kulturą informacyjną kluczowe zadania, głównie związane z radzeniem sobie ze stresem informacyjnym. Powstawanie tego ostatniego łączą z pośpiechem, hałasem, niepewnością jutra, katastrofami ekologicznymi, przeciążeniem informacyjnym i technologicznym. Jak zauważa M. Ledzińska, pośpiech utrudnia lub uniemożliwia przekształcanie informacji w wiedzę powstającą w wyniku samodzielnej aktywności poznawczej, na którą składają się intencjonalny wybór informacji, namysł, stałe ich porządkowanie oraz wiązanie. Ponadto badaczka udowadnia, że pośpiech ten jest przyczyną niepokoju wynikającego z nadmiaru docierających do człowieka danych i sprzyja zniecierpliwieniu, agresywnym zachowaniom, potrzebie dominacji, kontroli, rywalizowania i osiągania sukcesów. Osoba dojrzała informacyjnie nie tylko radzi sobie ze stresem, ale też jest odporna na wszelkie manipulacje, które mogłyby wpływać na jej postawy i zachowania. Dojrzałość informacyjną należy traktować jako podstawowy komponent kultury informacyjnej człowieka.

Kulturoznawcy postrzegają kulturę informacyjną w kontekście rozważań o międzykulturowości. Współczesne społeczeństwo informacyjne jest społeczeństwem wielokulturowym, w którym edukacja dla wielokulturowości staje się koniecznością. Przeciwdziałanie podziałom, jakie się w nim zarysowują, ma na celu poznanie, zrozumienie, porównanie, akceptację lub tolerancję dla różnorodności i odmienności. W zglobalizowanym świecie edukacja międzykulturowa i informacyjna realizują podobne cele, np. w zakresie zwalczania zjawiska wykluczenia społecznego i dążenia do humanizacji stosunków międzyludzkich. Edukacja międzykulturowa likwiduje wykluczenie jednostek (reprezentujących mniejszości) z życia społecznego całego społeczeństwa wielokulturowego, a edukacja informacyjna walczy z wykluczeniem społecznym i technologicznym cyfrowych imigrantów i osób niemających kompetencji informacyjnych zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. Oba typy edukacji eksponują wychowanie w duchu wartości humanistycznych i kształtowanie podmiotowych cech osobowości współczesnego człowieka, zarówno w sferze kontaktów z innymi kulturami, jak i funkcjonowania w antropoinfosferze. Kultura informacyjna wspiera edukację międzykulturową, pozwalając zrozumieć, że współistnienie różnych kultur w cywilizacji globalnej jest nie tyle nieuniknione, ile wręcz konieczne dla rozwoju ludzkości. Jak podkreślają autorzy artykułu o kulturze informacyjnej w zarządzaniu międzykulturowym, nowe znaczenie kultury informacyjnej łączy się z poszerzeniem pojęcia kompetencji informacyjnych o pokrewne im kompetencje międzykulturowe.

Informatycy najczęściej traktują kulturę informacyjną jako biegłość komputerową i sprawność w posługiwaniu się technologiami informatyczno-komunikacyjnymi. Dla nich kultura ta jest synonimem kultury informatycznej. K. Polańska uzależnia jej poziom od dostępu do komputera, sposobów jego wykorzystania, wiedzy informatycznej, umiejętności algorytmicznego myślenia, emocjonalnego stosunku do zjawiska komputeryzacji i jego przejawów. Natomiast A. Wąsiński umieszcza omawiane pojęcie w następujących obszarach rzeczywistości społecznej: przedmiotowym (baza informatyczna), podmiotowym (postawy społeczne wobec informatyki) i twórczym (piśmiennictwo informatyczne oraz strategia projektowania i stosowania). Kultura informatyczna jest też utożsamiana z kompetencjami w zakresie technologii informatycznych. Zhumanizowane podejście do tej kultury, traktowanej jako „cząstka osobistej kultury człowieka”, prezentująM. Paprzycki i S. Ubermanowicz. Definiując ją oni jako „wyższą od alfabetyzacji formę uświadomienia uzewnętrznianą w etyce zachowań, w roztropności i trafności wyborów, co wynika raczej z wiedzy ogólnej, niż z biegłego znawstwa komputera”. W tym kontekście kultura informatyczna bliższa jest kulturze informacyjnej.

Pedagodzy utożsamiają kulturę informacyjną z kompetencjami oraz traktują ją jako środek umożliwiający realizację celów wychowania do informacji. Dążą oni do wykształcenia człowieka dojrzałego, którego najważniejszą cechą jest odpowiedzialność za siebie, swoje decyzje, innych ludzi i środowisko, w tym także środowisko informacyjne. Cele wychowania informacyjnego sformułowali wspomniani Jaskuła i Korporowicz, zaliczając do nich m.in.:

• inspirowanie wyboru, autorefleksji i wartościowania informacji związane z aksjologią informacji;
• umiejętność odniesienia informacji do samodzielnie definiowanych problemów współczesnego świata;
• rozwijanie kompetencji informacyjnych osób dorosłych w celu przeciwdziałania ich wykluczeniu technologicznemu i społecznemu;
• rozumienie zasad komunikacji społecznej w interaktywnych i otwartych systemach informacyjnych;
• kształtowanie takich wartości, jak prawo do informacji, wolność, odpowiedzialność, partycypacja społeczna.

Psycholodzy i pedagodzy coraz częściej sygnalizują istnienie problemów związanych ze spełnianiem kryteriów dojrzałości informacyjnej. Podkreślają, że aktywność edukacyjna spełnia rolę adaptacyjną, poprawiając jakość życia i umożliwiając przynależność do nowych społeczności. Niestety wiele osób, szczególnie w późnym okresie dorosłości, odkrywa, że brak im wielu kompetencji i wiedzy potrzebnych do tego, aby swobodnie poruszać się w zmienionym świecie. Brak nawyku permanentnego kształcenia się i ciągłego poszukiwania informacji zaś utrudnia proces adaptacji w cyfrowej rzeczywistości.

  Filozofowie odwołują się do kultury informacyjnej w kontekście koncepcji information literacy jako sztuki wyzwolonej, której przedmiotem jest człowiek funkcjonujący w świecie informacji, a celem – osiągnięcie przez jednostkę wolności politycznej i szczęścia. C. Taylor, filozof i autor rozprawy na temat narodzin tożsamości nowoczesnej, stwierdza, że we współczesnym świecie wymiary myślenia w kategoriach dobra i zła moralnego przesłonięte zostają wymiarem powinności, czyli zobowiązań wobec innych i szacunku dla nich. Można zatem mówić o powinności moralnej społeczeństwa informacyjnego, skłaniającej je do permanentnego podnoszenia kompetencji informacyjnych i uczynienia z information literacy narzędzia profilaktyki zagrożeń generowanych przez cywilizację technologiczną. Zrównoważony rozwój w obszarze kompetencji technologicznych i zrozumienia świata wartości bowiem dokonuje się poprzez wychowanie ku wartościom i szerzenie kultury informacyjnej. Dlatego dysponowanie kompetencjami informacyjnymi i wykorzystywanie ich jest powinnością ludzi względem siebie, gdyż pomaga im w roztropnym i etycznym funkcjonowaniu w społeczeństwie informacyjnym. Natomiast wychowanie informacyjne, wychowanie ku wartościom i szerzenie kultury informacyjnej są powinnością państwa względem swoich obywateli, spełnianą w celu zagwarantowania im godnego życia w tym społeczeństwie i przeciwdziałania zjawiskom wykluczenia społecznego i technologicznego.

Podsumowując, tylko interdyscyplinarne spojrzenie na istotę kultury informacyjnej może pozwolić na zrozumienie tego pojęcia i roli, jaką odgrywa ona w zglobalizowanym świecie. Przytoczone powyżej definicje zjawiska eksponują świadome, aktywne funkcjonowanie człowieka w środowisku informacyjnym i w cywilizacji technologicznej oraz przedstawiają konsekwencje tego funkcjonowania dla jednostki i grup społecznych. Kultura informacyjna jest kulturą osoby odznaczającej się dojrzałością informacyjną, ta ostatnia jest więc środkiem do osiągnięcia wysokiego stopnia przystosowania społecznego. W świetle powyższego można przyjąć, że dojrzałość skłania się bardziej w kierunku kultury informacyjnej jednostki i jej samowychowania informacyjnego niż tylko kompetencji informacyjnych i wykształcenia informacyjnego.

Hanna Batorowska

W. Babik, Kultura informacyjna – spojrzenie z punktu widzenia ekologii informacji, „Bibliotheca Nostra” 2012, nr 2 (28); H. Batorowska, Kultura informacyjna, [w:] Nauka o informacji, W. Babik (red.), Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2016; taż, Kultura informacyjna obszarem badań interdyscyplinarnych, [w:] Teraźniejszość i przyszłość informacji naukowej, W. Jachym, J. Pojedyniec (red.), Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Elblągu, Tarnów 2015; taż, Kultura informacyjna w perspektywie zmian w edukacji, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2009; taż, Między dorosłością a dojrzałością informacyjną, [w:] Współczesne oblicz@ komunikacji i informacji. Problemy, badania, hipotezy, E. Głowacka, M. Kowalska, P. Krysiński (red.). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014; taż, Od alfabetyzacji informacyjnej do kultury informacyjnej. Rozważania o dojrzałości informacyjnej, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2013; taż, Od edukacji informacyjnej ucznia do kultury informacyjnej człowieka dorosłego, [w:] Bibliotekarz 2.0. Nowoczesność na bazie tradycji, S. Skórka, M. Rogoż, E. Piotrowska (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2015; taż, Wpływ edukacji informacyjnej na jakość życia człowieka dorosłego, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej” 2014, nr 2–3; M. Cieślarczyk, Ekologia informacji, kultura informacji i kultura bezpieczeństwa informacyjnego w teorii i praktyce, [w:] Walka informacyjna. Uwarunkowania – incydenty – wyzwania, H. Batorowska (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2017;tenże, Kultura informacyjno-komunikacyjna a funkcjonowanie człowieka i grup społecznych w sytuacjach kryzysowych, [w:] Bezpieczeństwo człowieka a komunikacja społeczna, t. 2, Aspekty filozoficzne i polityczne, E. Jarmocha, A. Świderski, I. A. Trzpil (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Siedlce 2011; Dylematy cywilizacji informatycznej, A. Szewczyk (red.), Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004; W. Furmanek, Kultura informacyjna kategorią pedagogiki współczesnej, [w:] Nauka o wychowaniu w ponowoczesnym świecie, „Chowanna” 2003, r. XLVI (LIX), t. 1 (20); tenże, Kultura techniczna i kultura informacyjna. Eksplikacja pojęcia. Konsekwencje metodologiczne, [w:] Techniki komputerowe w przekazie edukacyjnym. XII Ogólnopolskie Sympozjum Naukowe, Kraków 27–28 września 2002, J. Morbitzer (red.), Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2002; S. Jaskuła, L. Korporowicz, Kultura informacyjna w zarządzaniu międzykulturowym. Ujęcie transgresyjne, [w:] Kompetencje informacyjno-komunikacyjne i międzykulturowe w gospodarce. Od adaptacji do innowacji, I. Sobieraj (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2012; M. Kisilowska, Kultura informacji, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2016; Kultura informacyjna w ujęciu interdyscyplinarnym. Teoria i praktyka, t. 1, H. Batorowska (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2015, t. 2 , H. Batorowska, Z. Kwiasowski (red.), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2016; M. Ledzińska, Młodzi dorośli w dobie globalizacji. Szkice psychologiczne, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012; B. Łukasik-Makowska, Społeczny wymiar kultury informacyjnej, [w:] Koncepcje i narzędzia zarządzania informacją i wiedzą, E. Niedzielska, K. Perechuda (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Langego, Wrocław 2004; D.A. Marchand, Kultura informacyjna w firmie, „Puls Biznesu” 1998, nr 5 (dodatek „Menedżer Doskonały”, cz. 10); T. Piątek, Kultura informacyjna komponentem kwalifikacji kluczowych nauczyciela, Wydawnictwo Oświatowe Foszcze, Rzeszów 2010; B. Stefanowicz, Imperatywy kultury informacyjnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2015, nr 863, „Studia Informatica” nr 36; tenże, Kultura informacyjna, [w:] Dydaktyka informatyki. Problemy teorii, W. Furmanek, A. Piecuch (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004; M. Sumiński, Kultura informacyjna: przegląd teorii oraz potencjalne problemy badawcze,[w:] Wyzwania i perspektywy współczesnego zarządzania. Innowacje, kryzys, przedsiębiorczość, t. 1, K. Łukasik (red.), Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2013; Wstęp do informatyki, B. Stefanowicz (red.), Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ, Warszawa 1998.