Komunikacja sieciowa

proces wymiany przetwarzanych informacji, który odnosi się do podmiotów (społeczeństwa sieciowego) biorących udział w akcie komunikacji. Komunikację sieciową tworzą dwa ogniwa: nadawca/odbiorca informacji–sieć, lub trzy: nadawca/odbiorca–sieć–nadawca/odbiorca. W każdym wypadku tak rozumianej komunikacji występują Sieć  (która nie jest tylko biernym pośrednikiem przekazywania informacji, ale też aktywnie uczestniczy w jej gromadzeniu i przetwarzaniu) oraz co najmniej jeden nadawca/odbiorca. Ponadto mamy tu do czynienia z wielokanałowością – większą liczbą kanałów przekazu, czyli liczbą komunikatów, które w danym momencie dostępne są odbiorcy i które może on sobie przyswoić w krótkim czasie (każdy internauta może korzystać ze swojego indywidualnego kanału przekazu, co stanowi o potencjale komunikacyjnym sieci).

Istotnym elementem tego typu komunikacji jest tzw. środowisko zewnętrzne – nadbudowa nad inżynierską interpretacją komunikacji cyfrowej, nad środowiskiem OSI (ang. open system interconnection – standard opisujący warstwową strukturę komunikacji sieciowej). Są to infrastruktura sieciowa i oprogramowanie, które zaspokajają specyficzne potrzeby komunikacji osób, instytucji oraz maszyn (komputerów, telefonów komórkowych, urządzeń mobilnych, specjalistycznych urządzeń teleinformatycznych, odbiorników radiowych i telewizyjnych, systemy realizacji internetu rzeczy) za pośrednictwem sieci.

Sieciowość komunikacji świadczy nie tylko o jej elektronicznej naturze (jak to ma miejsce w wypadku komunikacji elektronicznej), ale podkreśla także wagę wykorzystanej infrastruktury, usług łączności, które oferuje m.in. internet, jak również moc obliczeniową podłączonych do sieci maszyn oraz ich podmiotowy – bierny lub aktywny – udział w tym procesie. W wypadku biernego uczestnictwa mówimy o biernym sterowaniu maszynami za pośrednictwem np. laptopa i wskazaniu miejsca materiału źródłowego oraz miejsca przekazania wyników jego obróbki. Aktywne uczestnictwo sieci w akcie komunikacji zaś polega na komputerowej zmianie formy, a także treści informacji, które pokonują drogę od nadawcy do odbiorcy (np. praca serwerów elektronicznych gazet). Zatem komunikacja sieciowa obejmuje wymianę informacji w relacjach: człowiek–maszyna oraz maszyna–maszyna, jak również zdalne dysponowanie potencjałem obliczeniowym i pamięciami komputerów tworzących cloud computing.

Istotnym elementem występującym w komunikacji sieciowej są czynności związane z przekazywaniem informacji w bezpośredniej relacji człowiek–maszyna, które to stanowią przedmiot dyscypliny zwanej CMC (ang. computer-mediated communication). Mowa tu o formie komunikacji wykorzystywanej do transmisji/wymiany informacji za pośrednictwem sieci przy użyciu urządzeń cyfrowych, czyli komunikacji z komputerem, która współcześnie w dużej części odbywa się za pośrednictwem m.in. graficznego interfejsu użytkownika, myszki, ekranu dotykowego czy też uniwersalnego języka obrazkowego. Ponadto należy podkreślić odmienność tej formy wymiany informacji od komunikacji interpersonalnej, która przebiega bez udziału nienaturalnych pośredników przekazu informacji. Powiększanie zakresu komunikatów niewerbalnych w komunikacji sieciowej czyni ją jednak podobną do komunikacji interpersonalnej, polegającej na wymianie werbalnych i niewerbalnych sygnałów.

Analiza komunikacji sieciowej pozwala na wyodrębnienie jej podstawowych uwarunkowań. Stanowią one kolejne granice pomiędzy rzeczywistością a światem wirtualnym, użytkownikiem a zasobami sieci. Są to:

• użytkownicy – internauci niemal w każdym wieku;
• komunikacja użytkownika z komputerem – technologie umożliwiające przepływ informacji pomiędzy światem nieożywionym a ludzkim organizmem (np. BrainGate, kody QR, eye tracking);
• dostęp do sieci – technologie łączności cyfrowej (np. adresy IP, dostawcy internetu);
• komunikacja użytkownika z zasobami sieciowymi – usługi komunikacyjne (np. przeglądarki internetowe);
• technologie wirtualnego świata – technologie służące do wysyłania, transmisji, odbioru, gromadzenia i przechowywania informacji (np. komputery o różnej mocy obliczeniowej);
• uniwersalność maszyn, personalizacja – aktywny udział maszyn podczas komunikacji z użytkownikiem, znajomość profilu internauty, modelu użytkownika (np. big data);
• zasoby sieci – informacje i usługi, które decydują o kształcie komunikacji sieciowej.

Należy zauważyć, że decydującym ogniwem sprawności i użyteczności komunikacji sieciowej – poza kompetencjami użytkowników sieci – są uwarunkowania technologiczne, gdyż tylko dobrze poznane technologie pozwalają właściwie wykorzystać i zrozumieć komunikację, która dzięki tej technologii się dokonuje.

Postępujący zakres wykorzystania technologii informacyjnych w akcie komunikacji pozwala na wyróżnienie kategorii komunikacji w sieci, które ukazują dynamikę zmian sieciowych funkcji wymiany informacji – od najprostszych do wykonywanych autonomiczne przez maszyny. Są to:

• komunikacja bezpośrednia – synchroniczna – szybka, bezpośrednia komunikacja co najmniej dwóch osób między sobą; sieć pełni rolę platformy wymiany informacji, maszyny są pasywnymi pośrednikami wymiany informacji (np. czat);
• komunikacja pośrednia – asynchroniczna – wymiana informacji offline; informacja jest magazynowana w pamięciach komputerów; sieć pełni rolę platformy udostępniania informacji po pewnym czasie (np. e-mail);
• komunikacja aktywna – komunikacja pośrednia z aktywnym wpływem maszyn na treść i formę przekazywanych użytkownikowi informacji; maszyny dokonują przetwarzania informacji (np. bankowość elektroniczna);
• komunikacja autonomicznych maszyn – źródłem informacji jest maszyna, odbiorcą –człowiek, lub nadawcą/odbiorcą informacji są maszyny; sieć aktywnie uczestniczy w transporcie oraz zmianach w przesyłanych pomiędzy nadawcą i odbiorcą informacjach (np. boty, zombie).

Istotną cechą każdej kategorii komunikacji sieciowej jest jej ogólnie rozumiane bezpieczeństwo. Istotna jest zatem nie tylko troska o szeroko rozumiane bezpieczeństwo maszyn wspomagających proces wymiany informacji, ale także przeciwdziałanie cyberatakom wykorzystywanych w konfliktach politycznych czy też destrukcyjnych sieciowych przedsięwzięciach (np. manipulowaniu użytkownikami internetu poprzez kradzież ich osobowości), zasobom informacyjnym, których zawartość koliduje z lokalnymi politykami bezpieczeństwa (m.in. pornografii, oszczerstwom, paszkwilom, kradzieży lub niszczeniu zasobów informacyjnych, prześladowaniu, rozpowszechnianiu plotek), hakerom, czy wreszcie destrukcyjnym funkcjom specyficznych programów komputerowych.

Emilia Musiał

J. Fiske, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2008; I.S. Fiut, Komunikacja sieciowa źródłem interakcji społecznych, [w:] Społeczeństwo informacyjne. Wizja czy rzeczywistość?, t. 2., L.H. Haber (red.), Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków 2004; W. Gogołek, Komunikacja sieciowa. Uwarunkowania, kategorie i paradoksy, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2010; J. Grzenia, Komunikacja językowa w Internecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006; A. Huth, J. Cebula, The Basics of Cloud Computing, Carnegie Mellon University. Produced for US-CERT, a government organisation, [b.m.] 2011; S. Juszczyk, Interakcja człowieka z mediami, „Nauczyciel i Szkoła” 1997, nr 1 (2); tenże, Komunikacja człowieka z mediami, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1998; S. Kelsey, K.S. Amant, Handbook of Research on Computer Mediated Communication, Information Science Reference, Hershey–New York 2008.