Infrastruktura informacyjna
(ang. information infrastructure, networking and information infrastructure) to pojęcie różnie definiowane, stosowane m.in. w ekonomii, informatyce, naukach o bezpieczeństwie, administracji, logistyce i informacji naukowej. Weszło ono do obiegu naukowego w pierwszej połowie lat 90. XX w. Przyczyną były szeroko nagłośnione programowe dokumenty m.in. władz USA i Unii Europejskiej. Dotyczyły one różnych zagadnień związanych z przemianami cywilizacyjnymi wynikającymi ze wzrostu znaczenia informacji.
Badacze zajmujący się naukami o bezpieczeństwie zgodnie uznają, że do infrastruktury informacyjnej należą powiązane ze sobą infrastruktury informatyczna i telekomunikacyjna. Inne aspekty związane z omawianym pojęciem nie są już tak oczywiste. W latach 90. w USA do infrastruktury informacyjnej badacze zaliczali informacje, dane, systemy telekomunikacyjne, sprzęt, wyposażenie pomocnicze oraz wykwalifikowany personel. D.E. Denning w 1999 r. uznała, że infrastruktura informacyjna to zasoby informacyjne i systemy komunikacji działające w przemyśle i instytucjach oraz pozostałe, którymi posługują się ludzie. Słusznie wskazała, że można wyróżnić różne rodzaje infrastruktury informacyjnej. Odnoszą się one do całego świata, poszczególnych krajów, wybranych ważnych zagadnień w skali ogólnokrajowej, poszczególnych przedsiębiorstw. Tytułem przykładu wyróżniła krajową infrastrukturę informacji (ang. national information infrastructure), infrastrukturę informacji obrony (ang. defense information infrastrukture), globalną infrastrukturę informacji (ang. global information infrastructure) oraz infrastrukturę informacyjną danej firmy.
W 1997 r. M. Goliński, podobnie jak część naukowców na Zachodzie w XXI w., ograniczał omawiane pojęcie do najnowszych osiągnięć techniki w zakresie informatyki, a także telekomunikacji i mediów elektronicznych. Nieco inne stanowisko zajął J. Lubacz, podkreślając w 1998, a później w 2002 r., że infrastruktura informacyjna obejmuje usługi oraz środki – zarówno techniczne, jak i instytucjonalne – które służą świadczeniu usług. Mają one wspierać funkcjonowanie głównie życia społecznego i działalności ekonomicznej społeczeństw. Uznał on techniczną część infrastruktury informacyjnej za konglomerat różnorodnych sieci. Słusznie wskazywał, że jest ona stopniowo integrowana i podlega regulacjom wprowadzanym przez władze państwowe, a niekiedy także ponadpaństwowe.
W 2001 r. G.J. Rattray zdefiniował infrastrukturę informacyjną jako działający łącznie zbiór, który obejmuje sprzęt, oprogramowanie komputerowe, urządzenia przeznaczone do przechowywania i generowania danych, informacje wraz z ich zastosowaniami, pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i połączenia pomiędzy wymienionymi składnikami. W 2005 r. A. Żebrowski dopisał do tej listy internet; publiczne i wojskowe sieci danych, inne sieci (m.in. telefoniczne, rozgłośni telewizyjnych i radiowych, satelitarne komercyjne, transportowe, zasilania w energię, bezpieczeństwa publicznego), satelitarne systemy telewizyjnej transmisji bezpośredniej, usługi (np. bankowe, nawigacyjne, wydawnicze, meteorologiczne, rozrywkowe) serwisy online oraz urządzenia szyfrujące.
Niektóre z powyższych poglądów podzielił w 2006 roku J. Oleński. Jego zdaniem infrastruktura informacyjna to jednak pojęcie wyraźnie szersze. Stanowi ona zbiór wzajemnie uzupełniających się instytucji i jednostek organizacyjnych, zasobów i systemów informacyjnych oraz technologii informacyjnych. Warunkują one funkcjonowanie odpowiednich systemów m.in. społecznych, politycznych oraz ekonomicznych, a także zasobów informacyjnych. Według niego infrastruktura informacyjna służy do gromadzenia, przechowywania i udostępniania informacji w ilościach odpowiadających oczekiwaniom danego społeczeństwa. Zdaniem Oleńskiego kluczowe dla infrastruktury informacyjnej jest to, że warunkuje ona istnienie innych obiektów, systemów i procesów oraz determinuje ich działanie i sprawność. W odróżnieniu od Lubacza, badacz podkreśla inny charakter powiązań między elementami składowymi: to już nie jest konglomerat, lecz kompleks. Do cech charakterystycznych omawianego pojęcia zaliczył on trwałość, powszechność, dostępność, kompleksowość, integralność. Oczywiście infrastruktura informacyjna ma, jego zdaniem, spełniać także określone normy dotyczące informacji.
Częściowo zbieżny z powyższym jest wyrażony w tym samym 2006 r. pogląd K. Liedela. Zalicza on do infrastruktury informacyjnej zespół niezbędnych do funkcjonowania państwa i jego gospodarki podstawowych urządzeń, instytucji i systemów. Natomiast A. Żebrowski podkreśla rolę usługową infrastruktury informacyjnej. Według tego badacza łączy ona, zabezpiecza i w następstwie tego wpływa na inne infrastruktury.
Z punktu widzenia funkcji i zakresu Oleński wyróżnił i zdefiniował w 2006 r. siedem rodzajów infrastruktury informacyjnej: globalną, państwa, gospodarki, społeczną, polityczną, branżową oraz regionu. Ze względu na zauważalne w literaturze przedmiotu zwiększenie roli czynników ekonomicznych w budowie i utrzymywaniu bezpieczeństwa większość z wymienionych niewątpliwie wchodzi w zakres zainteresowań nauk o bezpieczeństwie. Z wyjątkiem infrastruktury informacyjnej państwa oraz globalnej infrastruktury informacyjnej są one jednak, nawet w Polsce, bardzo rzadko stosowane przez badaczy.
Tej pierwszej Oleński poświęcił ponad siedemsetstronicową książkę. Jego zdaniem to znajdujący się na terytorium określonym umowami międzynarodowymi zbiór takich wzajemnie powiązanych infrastrukturalnych zasobów oraz informacyjnych systemów, które warunkują postrzeganie państwa. Infrastruktura informacyjna państwa składa się z systemów informacyjnych, zasobów informacji i stosowanych wobec nich norm, informacyjnych instytucji, struktur organizacyjnych, a także urządzeń technicznych. Wymienione wspomagają gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie oraz przekaz informacji w ramach procesów i systemów informacyjnych. W 2008 r. niemal identycznie zdefiniował omawiane pojęcie H. Świeboda. Zdecydowanie częściej jednak używa się, nawet w polskiej literaturze przedmiotu, innej, równie trafnej nazwy – krajowa infrastruktura informacyjna (lub jej warianty).
W 2018 r. stosuje ją także sam Oleński, przy czym definiuje ją jednak nieco inaczej niż kilkanaście lat wcześniej. Uznaje on, że jest to zespół wzajemnie powiązanych ze sobą elementów, który warunkuje funkcjonowanie państwa, jak również gospodarki, społeczeństwa, a także ogólnie systemów i procesów informacyjnych. W skład tego zespołu wchodzą normy, zasoby, procesy, systemy oraz podmioty informacyjne. Są one kształtowane z jednej strony przez najważniejsze organy administracji państwowej, z drugiej zaś przez, jak to określił, komercyjne podmioty informacyjne. Odbywa się to zgodnie z obowiązującymi w danym kraju regulacjami prawnymi. Tak jak przed kilkunastu laty Oleński nie bez racji przypisuje wyróżnionemu przez siebie zespołowi elementów ogromne znaczenie. Według niego poziom jakości oraz integralności (spójności) infrastruktury informacyjnej danego kraju decyduje o sprawności nie tylko samego państwa, lecz także gospodarki, o jakości życia społecznego i poziomie bezpieczeństwa informacyjnego ogółu obywateli, a także podmiotów zarówno społecznych, politycznych, jak i gospodarczych.
Jak trafnie zauważył, budowa zintegrowanej infrastruktury tego rodzaju stanowi obecnie podstawę działania sprawnego aparatu państwa. Za poziom integralności infrastruktury informacyjnej odpowiadają jego zdaniem spójność podstaw prawnych, praw i obowiązków informacyjnych, spójność informacyjna i organizacyjna norm, zasobów oraz procesów i systemów, a także ich bazy technicznej i organizacyjnej, redukcja redundancji do niezbędnego poziomu w ramach całej infrastruktury informacyjnej kraju oraz kontrola jakości informacji.
Tylko częściowo przydatna dla nauk o bezpieczeństwie jest definicja infrastruktury informacyjnej państwa autorstwa B. Szafrańskiego. Kładzie on nacisk na procedury, modele oraz zarządzanie informacją i jej przekazywanie. Pomija natomiast instytucje i niemal całe zasoby infrastrukturalne, które znajdują się na terytorium danego państwa.
Definicję notowanej np. przez Rattraya (w 2001 r.) globalnej infrastruktury informacyjnej na gruncie polskim podaje w 2006 r. Oleński. Uznaje on ją za zespół wzajemnie powiązanych zasobów infrastrukturalnych i operacyjnych systemów, które warunkują funkcjonowanie procesów mających zasięg globalny. To jego zdaniem zespół tych procesów oraz systemów i zasobów informacyjnych, które są w skali ponadpaństwowej tworzone, udostępniane lub upowszechniane. Zaliczył do nich m.in. obejmujący teoretycznie cały świat system statystyki publicznej, globalne systemy informacyjne sektora finansowego oraz globalne systemy alertowe. Jest ona kształtowana przez organizacje i korporacje międzynarodowe.
Wyróżnia się kilka poziomów tego rodzaju infrastruktury (m.in. regionalny i krajowy) i opisuje co najmniej trzy modele globalnej infrastruktury informacyjnej: implementacyjny, strukturalny i funkcjonalny. Na poziomie krajowym, obejmującym m.in. infrastrukturę krytyczną danego państwa, nadzorem i zarządzaniem zajmuje się centralna administracja rządowa. Na tym poziomie na infrastrukturę informacji wpływają także komercyjne podmioty informacyjne krajowe i zagraniczne.
W globalnej infrastrukturze poszczególne państwa mogą aktywnie uczestniczyć w generowaniu i udostępnianiu informacji. Jak wiadomo, wpływają one jednak na nie w ograniczonym stopniu. W obrębie globalnej infrastruktury głównymi instrumentami upowszechniania informacji są środki masowej komunikacji.
Z punktu widzenia nauk o bezpieczeństwie istotna będzie także stosowana w literaturze przedmiotu sektorowa infrastruktura informacyjna. A. Żebrowski zaliczył do niej m.in. informacyjne infrastruktury bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obrony, wywiadu i kontrwywiadu, instytucji antykorupcyjnych, sądów oraz służb informacyjnych i ratowniczych. Warto dodać, że omawiana tu sektorowa infrastruktura informacyjna jest analogiczna do mającej tą samą nazwę części składowej wspomnianej wyżej, zdefiniowanej przez Oleńskiego branżowej struktury informacyjnej.
D.E. Denning, Wojna informacyjna i bezpieczeństwo informacji, tłum. J. Bloch, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2002; G.J. Rattray, Strategic Warfare in Cyberspace, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge, Massachusetts 2001; J. Chęć, Realizacja Globalnej Infrastruktury Informacyjnej, „Zeszyty Naukowe Wydziału ETI Politechniki Gdańskiej. Technologie Informacyjne” 2008, vol. 15; S. Koziej, Między piekłem a rajem. Szare bezpieczeństwo na progu XXI wieku, Wyższa Szkoła Zarządzania Personelem–Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006; K. Kuźniar-Żyłka, Badania naukowe a rozwój infrastruktury informacyjnej w gospodarce opartej na wiedzy, „Studia Ekonomiczne” 2013, nr 145; K. Liedel, Bezpieczeństwo informacyjne w dobie terrorystycznych i innych zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006; J. Lubacz, Infrastruktura informacyjna – opcje i dylematy rozwoju, „Raporty. Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych” 1998, nr 67; J. Oleński, Infrastruktura informacyjna państwa w globalnej gospodarce, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006; tenże, Strategie rozwoju e-państwa w perspektywie 2030 roku, „Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych” 2018, nr 48; H. Świeboda, Zagrożenia informacyjne bezpieczeństwa narodowego, [w:] Badania operacyjne i systemowe a zagadnienia społeczeństwa informacyjnego, bezpieczeństwa i walki, J. Kacprzyk, A. Najgebauer, P. Sienkiewicz (red.), Instytut Badań Systemowych PAN–Polskie Towarzystwo Badań Operacyjnych i Systemowych, Warszawa 2008; A. Żebrowski, Walka informacyjna w asymetrycznym środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Wybrane problemy, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN, Kraków 2016.