Cyberbullying
specyficzna forma przemocy występująca w przestrzeni wirtualnej, określana także mobbingiem elektronicznym, która ma na celu wyzwolenie u jednostki poczucia dyskomfortu lub zagrożenia poprzez jej uporczywe nękanie, molestowanie, upokarzanie, poniżanie, dręczenie, szykanowanie, znęcanie się nad nią czy szantażowanie jej, stwarzająca poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki w sieci. Cyberbullying często utożsamiany bywa ze zjawiskiem cyberprzemocy, co jest zgodne z prawdą jedynie częściowo, ponieważ cyberprzemoc jest pojęciem zdecydowanie szerszym, obejmującym wszelkie formy działania zmierzające do wyrządzenia innym krzywdy niezależnie od stopnia znajomości między osobą nękającą (sprawcą) a nękaną (ofiarą). Natomiast cyberbullying dotyczy wyłącznie znających się osób, grupy rówieśniczej, klasy szkolnej, uczniów danej placówki oświatowej, więc zjawisko przypadkowości w wyborze ofiary tu nie występuje.
Jak podają K. Knol i J.Pyżalski, cyberbullying (mobbing elektroniczny) odnosi się do najpoważniejszych przypadków agresji uskutecznianych za pomocą tzw. nowych mediów (głównie internetu lub telefonów komórkowych). Przypadki te będą się charakteryzowały triadą cech mobbingu tradycyjnego (bullyingu), czyli, po pierwsze, intencjonalnością działania sprawcy w stosunku do ofiary, po drugie, regularnością i powtarzalnością określonych form molestowania, i po trzecie, nierównowagą sił występującą pomiędzy sprawcą a ofiarą, wynikającą z przewagi fizycznej, liczebnej, potencjałowej, emocjonalnej lub umiejętności obsługi narzędzi informatycznych. Nowoczesne podejście do definiowania cyberbullyingu odzwierciedla jednak potrzebę oraz dążenie do rozszerzenia wspomnianego katalogu cech charakterystycznych o dodatkowe elementy, a nawet chęć ich przedefiniowania w kierunku bardziej odpowiadającym przestrzeni wirtualnej (w odniesieniu do wiktymizacji i sprawstwa online).
Cyberbullying nierzadko łączony jest, a nawet utożsamiany, z takimi pojęciami, jak cyberstalking (cyberdręczenie), cyberharassment (cyberprześladowanie) czy cyberaggression (cyberagresja). Cyberbullyingowi przypisuje się przy tym stosowanie przemocy wobec dzieci i młodzieży, a pozostałym formom – wobec dorosłych. Ponadto wskazane terminy charakteryzują się różnym zakresem znaczeniowym: technicznym zakresem aspektu działania i podejściem do kryteriów tradycyjnego bullyingu (czyli kwestii celowości, powtarzalności, nierównowagi sił oraz relacji sprawca–ofiara wewnątrz grupy społecznej). Biorąc powyższe pod uwagę, J. Pyżalski skonstruował definicję mobbingu elektronicznego (cyberbullyingu), któremu nadał znaczenie
(…) rówieśniczej agresji elektronicznej realizowanej przez dzieci i młodzież w ramach tej samej grupy społecznej, w sposób powtarzalny, celowy i w sytuacji znacznej przewagi sprawców nad ofiarą (…).
Czynnikami wpływającymi na rozszerzanie się grona sprawców i ofiar cyberbullyingu są według M. Walrave’a i W. Heirmana możliwość zachowania anonimowości w sieci, możliwość ingerencji w życie rówieśnicze 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu, przekonanie o nieuchwytności bądź niezauważeniu podejrzanego działania przez rodziców, nauczycieli i wychowawców, nieodbieranie przez sprawcę cyberbullyingu niewerbalnych sygnałów wysyłanych przez ofiarę oraz możliwość elektronicznego przekazania informacji w szybkim tempie i nieograniczonej liczbie użytkowników internetu czy telefonii komórkowej. Skutkami cyberbullyingu mogą być dla ofiary wzmożone poczucie lęku, osamotnienia, zagrożenia, upokorzenia, frustracji, gniewu, smutku, niski poziom samooceny, poczucie beznadziei i wycofanie społeczne, depresja, zaburzenia emocjonalne, śmierć. W zakresie profilaktyki zachowań problemowych dotyczących zjawiska cyberbullyingu ważna jest strategia informacyjna, której celem jest przekazanie odbiorcy wiarygodnych informacji o naturze, istocie i zasadzie przemocowego działania oraz o zagrożeniach się z nim wiążących. Profilaktykę tę należy oprzeć na wynikach aktualnych badań naukowych, jej treść i formę przekazu dostosować do grupy odbiorców, a jej prowadzenie – zlecić osobom zajmującym się przeciwdziałaniem mobbingowi elektronicznemu (cyberbullyingowi).
J.J. Dooley, J. Pyżalski, D. Cross, Cyberbullying Versus Face-to-Face Bullying: A Theoretical and Conceptual Review, „Journal of Psychology” 2009, vol. 217 (4); K. Dyrla-Mularczyk, M. Pluciński, Cyberbullying i agresja elektroniczna jako współczesne zagrożenia dla komunikacji w sieci, „Teraźnejszość – Człowiek – Edukacja” 2017, t. 20, nr 4 (80); K. Knol, J. Pyżalski, Mobbing elektroniczny. Analiza rozwiązań profilaktycznych i interwencyjnych, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2011, nr 1 (34); E. Krzyżak-Szymańska, J. Kowalkowska, A. Szymański, Zagrożenia dzieci i młodzieży w sieci. Cyberproblemy, diagnoza i profilaktyka. Vademecum nauczyciela, Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa w Katowicach, Katowice 2016; C.P. Monks, P.K. Smith, P. Naylor i in., Bullying in Different Contexts: Commonalities, Differences and The Role of Theory, „Aggression and Violent Behavior” 2009, no. 14; W. Poleszak, Profilaktyka zachowań agresywnych w internecie. Propozycja działań profilaktycznych, [w:] Cyberbullying. Zjawisko, konteksty, przeciwdziałanie, J. Pyżalski (red.), Wydawnictwo Naukowe Wyższej szkoły Pedagogicznej, Łódź 2012; J. Pyżalski, Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2012; tenże, Agresja elektroniczna dzieci i młodzieży – różne wymiary zjawiska, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka”, 2009, nr 1 (26); tenże, Gimnazjaliści online: dobre i złe wiadomości z polskiej części wyników European Cyberbullying Intervention Project, [w:] Cyberbullying. Zjawisko, konteksty, przeciwdziałanie, J. Pyżalski (red.), Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Łódź 2012; M. Walrave, W. Heirman, Skutki cyberbullyingu – oskarżenie czy obrona technologii?, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2009, nr 1 (26); Ł. Wojtasik, Przemoc rówieśnicza z użyciem mediów elektronicznych – wprowadzenie do problematyki, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2009, nr 1 (26).